Самарқанд давлат архитектура қурилиш

Global 
tarmoqlarga 
diversifikasiya-
lashgan va turdosh texnologiyadan 
foyda-lanadigan 
ko’p 
millatli 
korporasiyalar raqobat ustunligiga ega 
bo’ladilar.

---

241 
Ko’p millatli kompaniyaning asosiy ishlab chiqarish tajribasi 
turdosh diversifikatsiya orqali muayyan raqobat ustunligiga aylanishi 
mumkin. Masshtab samarasi va taniqli savdo markasi turdosh bizneslar 
samaradorligini oshiradi. Masalan; “Honda” kompaniyasi avtomobil, 
motosikl, gazonokasilka, generator, qayiqlar uchun dvigatellar, 
snegoxod, qor kurash mashinalar va motobloklar ishlab chiqarishda o’z 
savdo markasidan foydalanib, turdosh diversifikatsiyani qo’llaydi. 
7.7.1. Diversifikatsiyalashgan ko’p millatli korporasiyalarning 
raqobat ustunligining manbalari. 
Ko’p millatli kompaniya asosiy faoliyatda samarali tajribaga ega 
bo’lib, undan muvaffaqiyatli foydalanish uchun turdosh tovarlarga va 
bizneslarga diversifikatsiyalashuvi hamda ushbu yo’nalishda shtab-
kvartira miqiyosida ilmiy izlanishlarni muvofiqlashtirilishi raqobat 
mavqeini keltirib chiqaradi. 
Investisiyalarni strategik muvofiqlashtirish mavjud bo’lmaganda 
ilmiy izlanishlar istiqbolli sohalar bo’yicha amalga oshiriladi. Natijada 
strategik muvofiqlik yaxlit tahlil etilmay qolib, qulay imkoniyatlardan 
mahrum bœladi. 
Ko’p millatli kompaniyaning diversifikatsiya raqobat ustunligini 
navbatdagi manbai diversifikatsiyani amalga oshirish davrida tashkilot 
raqobatbardoshligi va savdo markasining mashhurligi bilan bog’liq. Buni 
Yaponiya kompaniyalari “SanVo” va “Matuchita”ning raqobat kuchi 
misolida ko’rishimiz mumkin. Ikkala kompaniya ham global tarmoqlarga 
diversifikatsiyalashgan bo’lib, uning keng iste’mol mollari televizor, 
kichik hajmdagi uy rœzg’or texnikasi, personal kompyuterlardir. Ushbu 
kompaniyalar nafaqat turdosh texnologiyalardan foydalanib qolmaydi, 
ular tovar taqsimotida uni saqlashda va transportirovkasida œz 
xarajatlarini pasaytiradilar. Bunday raqobat ustunliklaridan mahalliy 
kompaniyalar foydalana olmaydilar. Bundan tashqari ular o’z 
tovarlarining keng diversifikatsiyasiga egaligi uchun yangi mamlakatlar 
bozorlariga chiqish imkoniyatlariga va nisbatan past xarajatlarga egaligi 
sababli kirish va chiqish to’siqlarini osonlik bilan yengishi mumkin. 
Diversifikatsiyalashmagan ko’p millatli va mahalliy kompaniyalar 
xalqaro diversifikatsiya kompaniyalariga nisbatan zaif raqobat mavqeiga 

---

242 
ega. Mahalliy diversifikatsiyalashmagan kompaniya milliy bozorda bitta 
yoki bir nechta foyda olish «qo’rg’oniga» ega bo’lishi mumkin. Lekin 
ular faqat bitta biznesga tegishli bo’ladi. Birlik biznes esa xalqaro 
diversifikatsiyalashgan kompaniya oldida zaif hisoblanadi. 
Xalqaro diversifikatsiyalashgan kompaniya almashlab moliyalash 
imkoniyatiga ega. Almashlab moliyalash yangi bozorlarga chiqish uchun 
muhim 
omillardan 
hisoblanadi. 
Xalqaro 
diversifikatsiyalashgan 
kompaniyalar almashlab moliyalashdan foydalanmaydilar. Chunki naqd 
pul va foydaning bir qismi qisqa muddatli maqsadga muvofiq 
xarajatlarga yoki yangi biznesga 
va bozorga kirishga sarflanishi 
mumkin, 
lekin 
bozorga 
chuqurroq kirish 
yoki 
uzoq 
muddatli 
xarajatlarni 
qoplash 
uchun 
kompaniya 
foydasini 
cheksiz sarflash iqtisodiy ko’rsatkichlarni yomonlashtiradi. Pirovard 
natijada kompaniya yoki biznes bozorga chiqishi bilan foydani yarata 
boshlashi lozim yoki undan voz kechishga to’g’ri keladi. Almashlab 
moliyalash qisqa muddatli xarajatlarni uzoq muddatli foydalar hisobiga 
qoplaydigan bo’lsa, maqsadga muvofiq bœladi.