Узлуксиз таълим тизимида малакали кадрлар тайёрлаш муаммолари

Innovatsion yondashuvlar asosida milliy ta’lim tizimini takomillashtirish

2021-yil
 
23-aprel 
392 
shaxsiy sifatlarning natijasidir. Shuningdek, Ibn Sino ratsional bilish darajasidagi xato va 
yolg‘on tasavvurlarning kelib chiqish sabablarini tahlil qilishga ham alohida e’tibor 
qaratgan. Ratsional bilish darajasidagi xatolarning asosiy sabablaridan biri sifatida u turli 
bilimlarni bir xil tushuncha bilan ifodalashgan. Tushunchani bunday qo‘llash ko‘p hollarda 
ma’nolarning aralashib ketishiga, turli xildagi xatolarga olib keladi. “Tushuncha tufayli 
kelib chiqadigan xato, bir so‘z ikki boshqa-boshqa ma’noga ega bo‘lishi sabablidir. 
Ma’nolar esa bir-biridan mutlaq farq qilishiga qaramasdan, bitta tushuncha bilan 
ifodalanishi mumkin. Misol uchun “ayn” degan so‘z. Ehtimoliy xato “nur” degan so‘zda 
yashirin bo‘lib, u ba’zida “ko‘rish” ma’nosida, ba’zida “haqiqat” ma’nosida qo‘llanilishi 
mumkin. Tushunchalar bilan ishlashda kelib chiqadigan xatolar bir tushunchadan 
boshqasiga o‘tadi. Masalan, “hamma” degan tushunchadan “har bir” degan tushunchaga 
o‘tish yoki aksincha bo‘lishi mumkin. Bunday hollarda “har bir” degan tushunchaning 
ma’nosi “hamma” degan tushunchaga ko‘chiriladi, “hamma” degan tushunchaning ma’nosi 
“har bir” degan tushunchaga ko‘chiriladi. “Hamma” va “har bir” tushunchalari o‘rtasida 
farq mavjud bo‘lsa ham, bunday o‘tish ular birgalikda bo‘lganida chin bo‘lishi mumkin, ular 
alohida bo‘lganida ham chin deb taxmin qilish mumkin. 
Ibn Sino sofistikaning xatolar bilan aloqasini asoslab: “Sofistlar oddiy va murakkab 
so‘zlarni mohiyatda, shakli va kelishiga ko‘ra mos kelishi, murakkablarni ajratish va 
ajratilgan so‘zlarni birlashtirish bilan taqozolanganligini, ma’no munosabatida esa yolg‘on 
tasavvur bilan aksidentalni substansional deb, ikkinchi darajali alomatni predmetning o‘zi 
deb qabul qilish, predikativlik oqibatlarini bilmaslik, aslida sabab bo‘lmagan narsani sabab 
deb olish, asoslardan sillogizmning buzilishi tufayli ekanini ko‘rish mumkin” deb 
takidlaydi. U inson aqliy quvvatini yuqori baholagan va uning cheksizligini tan olgan. 
Unutmaslik kerakki, Ibn Sino o‘z davrining farzandi sifatida ilohiy bilishni ham e’tirof 
etgan. Bunday bilishning shakli sifatida Ibn Sino tush ko‘rishning rolini asoslagan. Tush 
insonning osti xolatidagi voqelikni intuitiv bilish natijasidir shuningdek, u tajribagacha 
bo‘lgan tushuncha va mulohazalarni e’tirof etgan. 
Ibn Sino inson haqiqatni bilish mumkin deb ta’kidlar ekan, bilish yo‘llarining turli-
tumanligini ham e’tirof etadi. Uning ta’limotida bilish usullari bir-birini inkor etmaydi, bir-
birini to‘ldiradi, boyitadi va haqiqatni bilish imkoniyatlarini kengaytiradi.