A. N. Samadov, O. S. Jumanov

 
1 8 . 3 .   R e z i n a   p o y a b z a l l a r i  
 
Rezina  poyabzallariga  yaxlit  rezina  hamda  rezinali  yoki  rezinasiz 
to„qimachilik  materiallari  va  plastmassadan  tayyorlangan  poyabzallar 
kiradi.  Ularning  tag  qismi  doimo  rezinadan  tayyorlanadi.  Rezina 
poyabzallari  odatda  ko„proq  noqulay  (namlik,  ifloslik)  sharoitlarda 
ishlatiladi,  shu  bilan  birga  oyoqdan  tashqari,  boshqa  poyabzallarning 
ustidan ham kiyiladi. 
Rezina  poyabzallari  ishlab  chiqarishda  asosiy  materiallar  qora, 
rangli,  pigment  yoki  organik  bo„yoqlar  bilan  bo„yalgan  rezinalar  oraliq 
qismlari  tayyorlashda  ishlatish  uchun  qo„llaniladigan  rezinali  latta 
aralashmasi  hamda  qoplama  rezinali  aralashmalar  hisoblanadi.  Keng 
ko„lamda  to„qimachilik  materiallari  (ikki  qatlamli  kirza,  velvet,  yarim 
duxoba,  sukno,  gabardin  va  boshq.),  sun‟iy  mo„ynalar,  plastmassa  va 
loklar ham ishlatiladi. 
Rezina  poyabzallari  ishlab  chiqarish  quyidagi  usullarda  amalga 
oshiriladi:  yelimlash,  qoliplash  (shtamplash),  shakl  berish  (formalash), 
bosim ostida quyish, suyuq va plastizolda shakllash. 
Yelimlash  usuli  ko„p  mehnat  talab  qilishiga  qaramasdan,  rezina 
poyabzallarining  barcha  assortimentini  tayyorlashda  qo„llaniladi.  Ular 
konveyerga  mahkamlangan  alumin  qoliplarda  oldin  ichki,  so„ngra  oraliq 
va  tashqi  detallarini  bir-biriga  ketma-ket  yelimlab  yopishtirish  yo„li  bilan 
tayyorlanadi.  Qismlar  birlashgan  joylari  qo„l  yoki  mashina  yordamida 

---

292 
 
yaxshiroq  birlashtirish  uchun  siqiladi.  So„ng  poyabzallar  loklanadi  va 
vulkanizatsiya 
qilinib, 
qolipdan 
chiqariladi. 
Juft-juft 
qilinib 
komplektlanadi,  navlarga  ajratiladi  va  tamg„alanadi.  Yelimlangan 
poyabzallar  yengil,  egiluvchan,  qismlari  relyef  shaklida  chiqib  turuvchi 
sirtqi  ko„rinishi  bilan  tavsiflanadi.  Poyabzal  devori  nisbatan  yupqa,  lekin 
tagcharmi yelimlangan chiziqlari bo„yicha siqilgan joylari ko„rinib turadi. 
Qoliplash  (shtamplash)  usuli  erkaklar  va  o„g„il  bolalar  kalishlarini 
tayyorlashda  qo„llaniladi.  O„zagi  poyabzal  uchun  qolip  sifatida  xizmat 
qiladigan 
maxsus 
Taxtakach-shakl 
ishlatiladi; 
ichki 
qismlardan 
tayyorlangan  karkas  (astar,  dastak,  pataklar)  yelimlanib  o„zakka 
kiygaziladi.  Taxtakach-shakl  matritsasi  va  qolip-  o„zagi  orasida  ma‟lum 
oraliq  bo„ladi  hamda  shu  oraliqqa  qizdirilgan  rezina  aralashmasi  oqib 
tushadi  va  to„ladi.  So„ngra  poyabzal  qolipdan  chiqarilib,  ortiqcha  rezina 
qoldiqlaridan tozalanadi, loklanadi va vulkanizatsiya qilinadi. Qoliplangan 
poyabzallar  yelimlangan  poyabzallarga  nisbatan  devori  qalin,  qayishqoq 
va taxtakach-shakldan qolgan izi bo„ladi.