A. N. Samadov, O. S. Jumanov

Ixcham tok manbalari. Ixcham tok manbalari ishlash tarziga qarab 
ikki  turga  bo„linadi:  kimyoviy  va  mexanik  manbalar.  Kimyoviy  tok 
manbalari  qaytuvchanligi  bo„yicha  qaytmas  galvan  elementlari  va 
qaytuvchan  akkumulyatorlarga  ajratiladi.  Elementlar  marganes-rux  va 
havo-rux  tizimlarida  ishlab  chiqariladi.  Marganes-rux  tizimidagi  element 
grafit  bilan  quyultirilgan  xlorli  ammoniya  solingan  rux  stakanchadan 
iborat,  o„rtasiga  marganes  oksidi  bilan  qoplangan  grafit  tayoqchasi  tiqib 
qo„yiladi. 
Bunday tizimda 316, 343 va 373-raqamli yakka elementlar va uchta 
elementdan  iborat  batareyalar  ishlab  chiqariladi.  Havo-rux  tizimidagi  tok 
manbalari  7  ta  elementdan  iborat  batareya  shaklida  tayyorlanadi.  Har  bir 
element grafit bilan quyultirilgan xlorli ammoniya solingan polivimlxlorid 
kosachalaridan iborat bo„lib, usti rux kukuni sepilgan to„r bilan qoplangan. 
Bu  tizimda  vodorodni  suvga  aylantirish  vazifasini  kosachalar  o„rtasida 
joylashtirilgan naychalar orqali kirayotgan kislorod bajaradi. 
Akkumulyatorlar  7  ta  g„alvirak  lappaklardan  iborat  bo„lib,  4  tasi 
nikel gidroksidi bilan, oralaridagi 3 tasi kadmiy va temir gidroksidlarining 
aralashmasi bilan to„ldirilgan. Lappaklar orasiga kaliy gidroksidi quyilgan. 
Gidroksidlar grafit kukuni bilan quyultirilgan. 
Mexanik  tok  manbaiga  benzoelektrogenerator  va  elektrodinamik 
fonarlar  kiradi.  Benzoelektrodvigatel  ichki  yonish  dvigateliga  asoslangan 

---

220 
 
bo„lib,  rotori  benzin  yonayotganda  hosil  bo„ladigan  karbon  angidridi 
bosimi natijasida harakatga keladigan porshen ta‟sirida aylanadi. Rotor va 
startyorlar o„zaklari doimiy magnitdan yasalgani sababli, rotor aylanishida 
sodir  bo„ladigan  induksiya  natijasida  ularning  ketma-ket  ulangan 
cho„lg„amlarida  tok  hosil  bo„ladi.  Elektrodinamik  fonarning  rotori  qo„l 
bilan harakatga keltiriladigan porshen ta‟sirida aylanadi.