A. N. Samadov, O. S. Jumanov

Poliamidlar. 
HN 
(CH
2
)
5
CO
n
. 
Aminokarbon 
kislotalarini 
polikondensatsiya  qilish  yo„li  bilan  olinib,  boshqa  plastmassalardan 
pishiqligi  va  chirishga  chidamliligi  bilan  farq  qiladi.  Yonadi,  ammo 
alangadan  tashqari  chiqarilsa  o„chadi.  Issiqligida  ip  bo„lib  cho„ziladi. 
Poliamidlar, asosan, «Navoiyazot» birlashmasida ishlab chiqariladi. Tovar 
ishlab chiqarishda uch xil shaklda ishlatiladi. 
1. Kapralon  ipi.  Kiyim  cho„tkalarning  qilini  tayyorlash  uchun 
foydalaniladi. 
2. Karbamid  plyonkasi.  Qaynatib  pishirilgan  qazi  (kolbasa)  va 
dudlangan pishloqlar upakovkasi uchun ishlatiladi. 
3. Kapron  tolasi.  Xotin-qizlar  paypog„i,  avtomashina  pokrishkasi  va 
baliq ovlash turlari ishlab chiqarishda qo„llaniladi, 
Efiroplastlar  (R-O-R
1
)n.  Organik  kislotalar  va  ko„p  atomli  spirtlar 

---

178 
 
eterifikatsiyasi  (yunon.  efir  hosil  qilish)  natijasida  olinib,  tovar  ishlab 
chiqarishda to„rt xil holatda ishlatiladi. 
1. Lavsan  plyonkasi.  Dimetiltereftalai  va  etilenglikol  qatronlarini 
cierifikatsiyalash  yo„li  bilan  olinib,  pishiq  hamda  tiniqligi  uchun  parda 
shaklida  magnitofon  lentasi  ishlab  chiqarishda  va  go„shtni  o„rashda 
foydalaniladi.  Lavsan  so„zi  sobiq  ittifoq  fanlar  akademiyasining  yuqori 
molekulali birikmalar laboratoriyasi nomidan kelib chiqqan. 
2. Lavsan  tolasi.  Yaxshi  dazmollanishi  va  dazmolni  uzoq  vaqt 
saqlashi uchun junga qo„shib gazlama to„qishda qo„llaniladi. 
3. Shisha  shifer.  Shisha  tolalarini  glitserin  va  malein  kislotasini 
polikondensatsiya  qilish  natijasida  hosil  bo„lgan  qatron  bilan  shimdirib 
olinadi.  U  sarg„ish  rangli  tiniq  shifer  bo„lib,  yozgi  binolarning  tomini 
yopishda ishlatiladi. 
4. SVAM  (shisha  tola  anizotrop  material)  plastmassasi.  Shisha 
tolalarini turli murakkab efirlar bilan shimdirish natijasida olingan bo„lib, 
quyma stullar ishlab chiqarishda qo„llaniladi. 
Poliuretanlar 
(R-HN-COO-R)n. 
Geksametilendlizotsian 
va 
butilenglikol qatronlarini polikondensatsiya qilib olinadi. Yuqori haroratda 
zaharli  sian  moddasi  chiqishi  sababli  tovar  ishlab  chiqarishda  faqat  ikki 
shaklda qo„llaniladi. 
1. Porolon.  Poliuretan  qatronini  ko„piklashtirib  olinadi.  Yumshoq 
mebellar va jersi paltolarining astari uchun ishlatiladi. 
2. Poliefirouretan.  IK  nomli  sun‟iy  charm  sirtiga  shimdirish  uchun 
foydalaniladi. 
Mikanit.  Slyudani  gliftal  va  pentaftal  qatroniga  botirib  olish 
natijasida  olinib,  texnik  murakkab  tovarlarning  ba‟zi  qismlari  uchun 
ishlaliladi. 
Diflon.  Bisfenolpropan  va  fosgenni  polikondensatsiya  qilib  olinadi. 
Sarg„ish rangli, tiniq, issiqqa chidamli, tutab yonadigan plastmassa. Yengil 
zararsizlantirilish (dezinfeksiya bo„lish) qobiliyatiga ega bo„lganligi uchun 
undan  kasalxonalar  va  havo  yo„Li  transportida  ishlatiladigan  idishlar 
ishlab chiqariladi.