Навоий “хамса” сидаги баъзи образлар талқинига доир

I BOB: NAVOIY “XAMSA”SIDAGI OBRAZLARNI O`RGANISH: 
1. PAYG`AMBARLAR OBRAZI 
Navoiy “Xamsa”sida ko`plab obrazlar uchraydi. Biz bevosita 
dostonlardagi asosiy qahramonlar, sujetida shu obrazlar sarguzashti, 
kechinmalari ifodalanganlarni nazarda tutmayapmiz. Aksincha, ana shu obrazlar 
bilan bog`liq voqealar, ulardagi turli qirralarni namoyon etishda vosita 
bo`ladigan, o`xshatiladigan, qiyoslanadigan o`zga obrazlarni e’tiborga 
olayapmiz.
Ma’lumki, “Hayrat ul-abror”da yagona voqea, biror obrazlar taqdiri, ular 
bilan aloqador sarguzashtlar bayon etilmaydi. Shu sabab ham asarda falsafiy 
mushohadalar jarayonida ko`plab payg`ambarlar, shayx, avliyo, so`fiylar, 
hukmdorlar, shoiru olimlar nomlari qayd etiladi. “Farhod va Shirin”, “Layli va 
Majnun”da esa boshqacha. Ularda ma’lum qahramonlar hayoti, u bilan bog`liq 
voqelar tizimi bayon etiladi. Shu nuqtai nazardan, “Sab’ai sayyor”, “Saddi 
Iskandariy”ning obrazlari ham o`ziga xos. “Xamsa”ni to`liq mutolaa qilinsa, 
obrazlar ko`lami, ularning rang-barangligi, turli toifa kishilari ekanligi ma’lum 
bo`ladi.
Umumta’lim maktablarida “Xamsa” dostonlari o`qitiladi. Ayniqsa, 9-sinfda 
kengroq o`rgatiladi. Shuningdek, oliy o`quv yurtlarida ham “Xamsa”ni 

---

 6 
o`rganishga ancha soat ajratilgan. Tajriba shuni ko`rsatmoqdaki, o`quvchilar 
ham, talabalar ham “Xamsa”dagi barcha obrazlar mohiyatini, ular bilan bog`liq 
tafsilotlarni yetarlicha bilmaydilar. Bu tabiiy. Chunki ularni tushunish ko`p 
manbalardan xabardor bo`lishni talab etadi. Bizningcha, bu mushkulotni hal 
qilishning muhim usuli “Xamsa”dagi obrazlarni yaxlitlash, tasniflash, ularga xos 
belgilarni jamlash va baytlar tahlili asosida tushuntirishdir. Mazkur qismda ana 
shu narsa nazarga olindi. “Xamsa” dostonlarini o`rganish asosida undagi 
obrazlarni quyidagicha tasniflashni ma’qul topdik: 
1.Payg`ambarlar obrazlari. 
2.Avliyo, so`fiy, shayx, umuman, diniy tushunchalar bilan bog`liq 
siymolar.