|
Tit Liviy er. avv. 5 9-yil
-
eramizning 17-yili. Mashhur Rim tarixchisi,
Sitseron, Sallyustiy va Vergiliy kabi о 'z davrining taniqli arboblarining
kichikzam ondoshi edi. Liviyning mashhur tarixiy asari "Shaharga asos
solinishidan Rim ta rix i” 142 kitobdan iborat edi. Undan bizgacha 35
kitob: birinchidan о 'ninchigacha va yig irm a birinchidan qirq beshincht
232
jild ig a ch a yetib kelgan. Tarixchi bu jildlarda er. avv. 293-yilgacha va er.
avv. 2 1 9-yiIdan er. avx\ 167-yilgacha bo'lgan voqealarni aks eltirgan.
Liviy Rim tarixining shaharga asos so/inishi afsonasidan boshlab
,
fu qarolar urushigacha va im periyaning о ‘rnatilishigacha bo ‘Igan
davrni yoritdi. Ushbu tarixiy asar Rim respublikasi tarixi b o ‘yich a eng
asosiy tarixiy manbadir.
Lekin kuch otasini irodasidan va kattalik huquqidan yuqori
boMdi: akasini liaydab, A m u liy p o d sh o lik g a o 'tird i; akasini o ‘gMini
oMdirib, b i r y o v u z lik k a boshqasini q o ‘shdi; akasini qizi Reya Silviyani
g o 'y o k i faxr- h u rm a t m a ’nosida uni v estalk a4 qilib, avlodga u m id d an
niahrum qildi.
Lekin, m eni o 'y l a s h im c h a , qudrati bilan faqat xud o larg a yon
beruvchi, s h u n d a y kuchli sluihar va davlat o ‘zini paydo boMishi taq-
dirni irodasiga m a jb u r edi. Q ac h o n ... vestalka egizaklarni tuqqanda,
u bu nomaMum avlodni ularni otasi M ars deb e 'l o n qildi, yoki bu n g a
ishondi, yoki x udoni faxrlisiz o ‘z jin o v a tin i aybdori qilib q o ‘ydi. Lekin
xu d o lar ham . o d a m la r ham uni bolalarini podshoni shafqatsizligidan
him oya qilish k u ch ig a ega e m a s edilar: kohina kishanlarda tu rm a g a
tashlandi, bolalarni d ary o g a tashlab y u b o ris h g a buyruq berildi.
Lekin ta q d irn in g irodasi bilan T ibr q irg ‘oqlaridan chiqdi va
botqoqlik hosil qildi , hech q a y e rd a unin g haqiqiy o ‘zaniga y aq in -
lashib boMmas edi; shu bilan birga yuborilganlar, bolalar tu r g ‘un
suvda c h o ‘kadilar d e b ishondilar. S h u n d a y qilib, ular o 'zlarin i po d sh o
amrini ijro etgan h isoblab. ular bolalarni yaqin koMmakga tashladilar,
qaysiki endi bu y e rd a R u m in a l' anjirzori m a v ju d 6. 0 ‘s h an d a bu
j o y la rd a k en g
b o ‘shliqlar boMgan.
R ivoyatlarga
k o 'r a , bolalar
tashlangan su z a y o tg a n t o g ‘ora, suv p a sa y g a n d a n so 'n g , quruq jo y g a
qoladi; atrofdagi togMardan kelayotgan ona b o ‘ri bolalarni yigMsiga
boradi; beozorlik bilan ularga y opishib, k o ’krak suti bilan em izadi;
rivoyatlarga k o 'r a , p o d sh o n i Faustul deb atalgan bosh c h o ‘poni, uni
bolalarni y a la y o tg a n pay td a topadi. Faustul ularni uyga keltiradi va o ‘z
xotini L arensiya tarb iy asig a b e ra d i...
U lar s h u n d a y tu g ' i Idi lar va s h u n d a y tarbiyalandilar; q ac h o n k i
ular katta boMganda c h o ‘ponni kulbasida yoki podani y o n id a ishsiz
qolmadilar, ular ov qilib, o 'r m o n kezib yurdilar. Shunday m a s h g ’ulotlar
233
ichida tan va ruhlari bilan b a q u w a t
bo*lib, ular faqatgina yovvoyi
hayvonlarni taqib qilmadilar, qaroqchilarga hujum qildilar, tushgan
o'ljalarni, o 'zlari talagan o'ljalarni c h o 'p o n la r o'rtasida taqsimladilar,
kundan-kun k o 'p a y ib borayotgan to ‘da bilan yum ish va ko'n gil ochish
bilan s h u g 'u llan d ila r... va m ana ular o 'y in g a berilgan pavtlarida o'ljani
yo'q o tg an larid an jahli chiqqan qaroqchilar ularga pistirma uyushtirdilar;
Rom ul qutulib chiqdi, Remni ular bosib oldilar, tezda uni podsho
Arriuliyga keltirdilar va yana o'zlari uni ayblay boshladilar. A ka-ukalar
N u m ito m in g dalalariga dushm an kabi hujum qiladilar va yosh lar to 'd asi
bilan u yerdan mollarni haydab ketadilar deb asosiy ayb q o'y ildi.
S huning uchun Rem jazo lash uchun N um itorga berildi. Faustul eng
boshdan o 'z id a podsho bolalarini tarbiyalanm oqda deb g um on qilar edi;
ular podshoni b u y ru g 'i bilan tashlab ketilganini bilar edi; u bolalarni
topib olgan vaqt ham m os ke la re d i; lekin t o 'la ishonchga ega b o 'lm a g a n i
uchun, agar biror hodisa yoki zaruriyat m ajbur qilmasa, u buni ochishni
istamadi. Z aruriyat erta keldi. IJ q o 'r q u v ta ’sirida R om ulga barchasini
ochdi. N u m ito r ham tasodifan Rem ni q a m o q d a ushlab, aka-uka egizaklar
to 'g 'ris id a eshitib, ularni yoshi va asirni qulga hech o 'x s h a m a g a n xarak-
terini taqqoslab, nevaralari t o 'g 'r is id a esladi. S o 'ro v la r y o 'li bilan shu
xulosaga keldi va deyarli Remni tan oldi. Shunday qilib, po d sh o 7ga
qarshi har to m o n d a n makr-hiyla ishlatish boshlandi. Romul kucli bilan
ochiq harakat qilish m um kin em as deb hisoblab, o 'sm irla r to 'd a si bilan
podshoga hujum qilm adi, har bir c h o 'p o n g a m a ’lum bir vaqtda o'zini
y o 'li bilan saro y g a kelishga buyurdi. Rem esa, boshqa to 'd an i tayyorlab,
N um itorni uyi tom onidan yo rd am g a keladi.
U lar p o d sh o n i sh u n d ay o 'ldirdilar. A lg 'o v - d a l g 'o v boshida N u m i-
tor shaharga d u s h m a n la r yopirilib, saro y g a hujum qildilar deb, alban
yoshlarini a k ropolni him oyasi uchun chaqirdi; qachonki a k a -u k a la r
podshoni o 'ld ir ib , u n g a tabrik bilan kelayotganliklarini k o 'r ib , shu
onday o q у ig 'ilish chaqiradi, unga qarshi ukasini jin o y ati t o 'g 'r i s i d a
xab ar qiladi, nevaralarini kelib chiqishini k o 'rsa ta d i, ular q a n d a y
tug'ildilar, q a n d a y tarbiyalandilar, qan d ay tanildilar, keyin tiran q an d a y
o 'ld irilg an in i aytadi va buni aybdori o 'z i ekanini e 'lo n qiladi. O 's m i r l a r
y ig 'ilis h n i o 'r t a s i d a saflanib chiqib, bobolarini podsho deb e ’lon qildilar,
keyin o l o m o n n in g birdam lik bilan olqishlashi ularni po d sh o u nvoni va
hokim iyatini m u stah k am lad i.
N u m ito rg a alban podsholigini berib, R om ul va Rem o 'z la ri tashlab
234
y u borilgan va tarbiyalangan jo y la r d a sh a h a r b u nyod qilishni istadilar.
Shu bilan
birga alban va
latin aholisi keragidan ortiq edi; ularga
c h o ‘p o n la r q o ‘shildi, bularni ha m m a si birgalikda, tabiiyki A lba va
Laviniy asos solinadigan shahardan k o 'r a kichik boMadi, degan umid
paydo boMdi. Keyin bu ishga b o b o n in g y o v u z zararli t a ’siri po d sh o
h o k im iy atig a intilish oqibatida uncha m u h im boMmagan kichik sabab
boMgan sh arm an d ali j a n g boMdi. A k a -u k a la r.e g iz a k boMganlari uchun
yoshi kattaga afzallik berish aso sid a ishni hal qilish m u m k in e m a s
edi. X u d o la r o 's h a j o v n i yangi sh ah arg a kim ni nom ini berish va uni
kim boshqarishini belgilar bilan k o ‘rsatishi uchun fol ochishga R om ul
Palatinni, Rem esa Aventin tepaligini tanladilar.
H ikoya qilishlaricha, bu alom at 6 kalxat ilgari R em g a keladilar,
u avval x a b a r qilingan edi, R o m u lg a ikki baravar son keladi; m ana
uni va boshqasini o ‘rab olgan o lo m o n p o d sh o deb olqishladi; birovlar
vaqtga a so sla n ib 8, boshqalari ularni soniga qarab o ‘z voMboshchilariga
podsholik hokim iyatini talab qildilar. S ho v q in -su ro n k o ‘tarildi, kelib
chiqqan g ‘azablanish, t o ‘q n ash u v g a olib keldi va shu v aq td a o lo m o n d a
Rem oMdirildi. Yanada k o 'p r o q tarqalgan riv o y atg a k o 'r a Rem akasini
ustidan kulib, y a n g i devorlar ustidan sak rab o ‘tadi; bundan jah li
chiqqan R om ul “ M eni devorim orqali sak rab o ‘tsa, har q an d a y kishi
bilan s h u n d a y boMadi’" deb qichqirib uni o'ld irad i. S hunday tarzda,
Rom ul bir o ‘zi podsholikni egalladi, aso s solingan shahar asoschisi
nomi bilan ataldi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
