Psixologiy asi

«H ozir sen shirin uyqugci ketascm, tush ko ‘rasan,
tushingda m oviy dengizni ko ‘rasan, dengizga charaqlagan quyosh nurlari
sochilib, uning yuzidagi tomchilar marvariddek tovlanib turadi. Qirg ‘oq esa
bir-biridan go ‘z a l gu l/arga burkangan, gullarning u stida rang-barang
k a p a la k la r itchib yu ra d i. Sen den gizda dugonang bilan cho 'milasan,
to'yguningcha suzasan, dengizdan hech chiqqing kelm aydi, suzishdan
charchagach, qirg'oqqa chiqib, gullar ustida yotib dam olcisan. A tro f g o ‘zal,
birorta qora narsa y o 'q. E rtalab yengil, xursand bo 'lib ttyg ‘onascin va
tushingda nimalar ko 'rganingni menga aytib berasan».
Ertasi kuni ertalab bem orning oldiga yotoqxonaga bordik. Bemor 
uyg'ongan va o'zini yaxshi his qilardi, lekin uyqusirayotgani ko'zidan 
sezilib tu rard i. Biz ay tg a n m an zara bem orning tu sh id a to 'la lig ich a
namoyon bo'lgandi va bu unga katta huzur bag'ishlaganini aytib berdi. 
U hatto tushidagi holatning kichik detallarigacha bizga aytib berdi, o'zini 
juda ham yengil his qilayotganini va yana uxlab, xuddi shunday tush 
ko'risbni istayotganini aytdi.
Bu m ashhur nemis gipnozchisi N. Lefenveldning «tetiklik holatidagi 
gipnoz» deb ataladigan usuli bo'lib, bu bemomi davolashda biz undan 
foydalandik. X onada bem orning o'zidan tashqari, otasi va talabalar ham 
bo'lishiga qaram ay, uni trans holatiga tushirishjuda oson kechdi. H attoki, 
unga qanday tush ko'rishi kerakligi haqidagi so 'zlar bir m arta aytildi, 
xolos. M a’lumki, chuqur depressiya paytida trans va gipnozga tushirish 
oson kechadi.
Psixogen bo'g'ilishlar, ko'pincha, quruq yo'tal bilan kechadi. «Y o'tal 
shu darajada uzoq davom etadiki. - deb yozgan edi J.M .C harkot (1888),
- bemor kun bo'yi tinm aydi, faqat ovqat yeb olish uchungina yo'talm ay 
tu ra d i, xolos». Psixogen y o 'ta l q u ru q b o 'la d i va b a lg 'a m a jra lib
chiqmayui. Bunday paytlarda bem orning ovozi xirillab qoladi, gapira 
olmaydi. Biroz su hbatdan so 'n g uning ovozi yana ochilib, asta-sekin 
qanday kasal bo'lganini so'zlay boshlaydi.
Psixogen bo'g'ilish, odatda, arterial bosimning pasayishi. bosh aylanish, 
yurganda chayqalib ketish, q o 'llarn in g titrashi, uyquning buzilishi va 
umumiy holsizlik bilan birga Kechadi. U lar doimo tez-tez gripp bo'lib 
turishdan (hatto yozda ham ) va shuning oqibatida «bronxit» b o 'lib
qolganlaridan shikoyat qilishni yaxshi ko'rishadi. H aqiqatan ham keyingi 
paytlarda am bulatoriya va poliklinikalardagi bem orlarning anketasini 
varaqlaganda «surunkali bronxit» tashxisini tez-tez uchratish mumkin. 
Bu bem orlar a k sariy atin in g psixonevrologik statu si tek shirilgan da, 
niqoblangan depressiya aniqlanadi.
200

---

R uhiy siqilishlarda oshqozon-ichak faoliyatining buzilishi (ko'ngil 
aynish, qayt qilish, ich ketish, qorinda og'riqlar) G ippokrat davridan 
buyon m a ’lum. Tanada kechadigan h ar qanday jarayon miya ishtirokisiz 
bo'lmasligi Gippokrat, Galen va D ekart asarlarida qayd qilingan. Galen 
va Ibn Sino «qora o'tning» o 't pufagida ko'payib ketishi ipoxondriyaga 
olib kelishini aytib o'tishgan. Ibn Sino «Tib qonunlari» asarida oshqozon- 
ichak sohasida asab buzilishlari sababli uchraydigan turli belgilar va ularni 
davolash usullari haqida yozib qoldirgan.
H o zirg i d av rd a o 't k ir va s u ru n k a li asab b u z ilis h la rid a n s o 'n g
rivoj lanadigan oshqozon-ichak sohasidagi buzilishlarga ta ’rif berish uchun 
turli atam alar taklif qilingan: «abdom inal ipoxondriya», «abdom inal 
depressiya», «psixogen gastrointestinal sindrom», «somatogen depressiya» 
va hokazo. Lekin shuni alohida t a ’kidlash lozimki, agar yurak va nafas 
o lish siste m a la rin in g p six o g en b u z ilis h la rid a b e m o rla r n is b a ta n
nevropatologga ko 'p ro q m urojaat qilishsa, oshqozon-ichak kasalliklari 
to'g'risida bunday xulosa qilish jud a qiyin. Negaki, aksariyat bem orlar 
(h atto d o k torlar ham ) oshqozon-ichak sistemasi faoliyati buzilganda 
nevropatolog yoki psixologga m u ro ja a t qilishm aydi. Buni tushunish 
mumkin, albatta, chunki odam larning tasavvurida «oshqozon m iyadan 
uzoqda joylashgan va ularning bir-biriga aloqasi yo'q». O 'tg an asrning 
boshlarida m ashhur nevrolog o lim lard an biri (Shtryum pel A., 1902) 
«Dispepsiyalaming 70 foizi hissiy zo'riqishga bo'g'liq», degan edi. Ovqat 
hazm qilishning funksional buzilishlari, abdominalgiyalar, umumiy holsizlik, 
ishtahaning pasayishi kabi simptomlar, xuddi bosh og'rig'i va bosh aylanishi 
kabi nevrasteniyaning asosiy simptomlaridir (Silverberg M., 2002).
O 'tk ir yoki doimiy ruhiy jaro h atlar, jinsiy m uam m olar, qattiq qo'rquv 
kabi omillar oshqozon-ichak faoliyatining funksional buzilishlariga olib 
kelishi m um kin. B unday p a y tla rd a m u ta x a ssisla r « g a stro in te stin al 
beqarorlik» haqida so'z yuritishadi. Bu toifa odam larda ruhiy siqilishlar 
paytida, albatta, oshqozon-ichak faoliyati buziladi, biroq bosh og'rig 'i, 
bosh aylanishi, nafas yetishmovchiligi kabi sim ptom lar kuzatilm asligi 
mumkin. Shuning uchun ham ipoxondriyada o 't yo'llari diskineziyasi, 
doimiy anoreksiya (ular ovqatni qorni ochganda emas, soatga q a ra b
y ey ish adi), q a b z iy a t y oki d ia re y a k o 'p u c h ra y d i. Bu s im p to m la r 
bemorning kayfiyatiga qarab, goh kuchayib, goh pasayib turadi. Aynan 
a n a shu b e m o rla r te r a p e v tik m u o la ja la r u z o q v a q t y o rd a m
berm aganligidan tabiblarga m u ro jaat qilishadi. Bem orlarning tabiblar 
va a n tiq a d a v o la s h u s u lla rig a b o 'l g a n q iz iq is h i s a b a b la r in i biz 
«Deontologiya» bo'lim ida yoritganmiz.
O sh q o z o n -ic h a k siste m a sin in g p six o g en b u z ilish la ri