1-bo’lim. “Siz nima aytishingiz muhim emas

Yo’ldoshev 
Keyin menda bu ko'rgazma do’konida nuqsonli qismlar sotilayotganini his 
qilyapman. Ular yangi mahsulotlar emas. 
Olimov 
Janob, sizga ma'lum qilganimdek, brendimiz siyosati sifatida hech qanday 
nuqsonli mahsulotlarni mijozga sotmaymiz. Aslida ham shunday, bizda 
nuqsonli mahsulotlar mavjud emas, chunki bizning ishlab chiqarish liniyamiz 
eng zamonaviy hisoblanadi. 
Bu ikki ma'ruzachi ishlatadigan muloqot tilining tabiatida farq aniq bo’lib 
qolgan. Demak, samarali muloqotning asosiy o'lchovlaridan biri bu muloqot tilini 
aniq maqsadga yo’naltirish va ishlatishdir. Muloqot har doim maqsadli bo'lgani 
kabi, til ham maqsadli hisoblanadi. Maqsad ma'lumot berish, ishontirish, yaratish 
yoki bahslashish bo'lishi mumkin. Ushbu maqsadlarning ba'zilarini birlashtirib, 
tildan foydalanish mumkin. 
Keyinchalik, aloqada tilning ahamiyatini ko'rib chiqamiz. Bu yerda shuni 
ta'kidlashimiz kerakki, Shohruhning o’zbek tilidan ravon foydalanishi ma'lum bir 
uslub bilan tavsiflanadi, bu oddiy, qisqa, aniq va professional ohangda. Uning 
maqsadi janob Yo’ldoshevni do’konda nuqsonli mahsulotlar mavjud bo’lmasligi 
va u janob Yo’ldoshevning eskirgan poyabzallarini qaytarib olish imkoniyati 
haqida ularning bosh ofisiga murojaat qilishiga ishontirish hisoblangan. Janob 

---

Xaydarov bilan gaplashganda, uning maqsadi uni voqea haqida xabardor qilish va 
bu borada maslahat olishdan iborat edi. 
Ba’zi ishtirokchilarining taxminan 20 foizi kommunikator sifatida janob 
Xaydarov boshqalarga qaraganda muvaffaqiyatliroq deb o'ylashgan. Uning o'z 
vazifalari va maqsadi aniq. U muloyim, qat'iyatli va yaxshi tinglovchi. Bu esa 
tinglash ham muloqotning muhim jihati ekanligidan dalolat beradi. U o'z 
aralashuvida strategik bo'lib, bahsga qo'shilib vaziyatni yumshatishga yordam 
berdi. U menejer bo’lib, muammoni hal qilishda o'z ahamiyatini biladi. U janob 
Yo’ldoshevga o'zini noto'g'ri qilganini va u sotib olgan poyabzalda ishlab 
chiqarish nuqsoni yo'qligini aytish bilan boshlamadi. Buning o'rniga, yumshoq 
tarzda, u janob Yo’ldoshevdan so'raydi: "Xarid qilganingizda buni 
payqadingizmi?". Bu savol "nima uchun" degan savolni tug'diradi? Bu janob 
Xaydarovning aqlli savollar berish orqali muloqot qilish qobiliyatini ko'rsatadi. 
Umuman olganda, so'roq ohangi ma'ruzachini qo'pol yoki haqoratli ovoz 
chiqarishga moyillik olib keladi. Agar janob Xaydarov to'g'ridan-to'g'ri: "Nega siz 
poyabzal sotib olayotganda buni sezmadingiz?", deb so'ragan bo'lsa, uning ohangi 
ko'proq ayblovchi, qarama-qarshi bo'lib qolib, muloqot tabiati va ohangini 
o'zgartiradi. Buning o'rniga, janob Xaydarov bilvosita yondashuvni qo'llaydi va 
janob Oberoidan so'raydi: "Xarid qilganingizda buni payqadingizmi?". Bunday 
murojaat ehtiyotkor xaridor sifatidagi janob Yo’ldoshevda boshqa savol 
qoldirmadi. Aslida poyabzal dizaynida nimadur noto'g'ri deb o'ylar edi lekin, 
poyafzal harid qilayotganida rangi yoqgani uchun ahamiyat bermaganligini 
ta’kidlab o’tdi. Janob Xaydarov janob Yo’ldoshevning nega asabiylashayotganini 
emas, balki u qanday hotirjam bo’lishi mumkin bo’lgan savollar bilan murojaat 
qiladi. U janob Yo’ldoshevni mijoz sifatida xijolat qilmaydi va unga rang tanlashda 
chalg’ib qolganligi uchun ushbu holat yuzaga kelganini tushuntirishga harakat 
qiladi. 
Bu yerda janob Xaydarov samarali muloqot strategiyalarini o’zlashtirgan 
bo’lib, u mijozga zid kelmaydigan muloqot qilish ko’nikmalaridan foydalandi. 
Shuningdek, u janob Yo’ldoshevni dizayn yoki ishlab chiqarishda nuqson 
yo'qligiga 
ishontirmaydi. 
Aksincha, 
u 
poyabzalning ataylab naqsh va shaklga ega 
ekanligini 
ta'kidlaydi. 
Natijada, 
janob 
Yo’ldoshev bu masala bo’yicha to’htalmasdan, 
keyingi argumentiga o'tadi (poyafzal eski 
ko'rinardi). Bunday vaziyatda mijozning 
psixologiyasini tushunish juda muhim, chunki 
Samarali muloqotning eng asosiy 
o'lchovlaridan biri bu aniq 
maqsadda to'g'ri tilni bilish va 
ishlatishdir. Muloqot har doim 
maqsadli bo'lgani kabi, til ham 
maqsadli bo’ladi. 

---

u nuqson bor deb bahona qiladi va aslida kiyishni istamagani uchun poyabzaldan 
voz kechishi hohlar edi. 
Yana janob Xaydarovning muloqot strategiyasini ta'kidlash kerak. U janob 
Yo’ldoshevga bu nuqsonli poyafzal emasligini to'g'ridan-to'g'ri aytmaydi. Buning 
o'rniga, u shaxsga yo’naltirilmagan holatda javob beradi. U "biz saqlamaymiz ..." 
yoki "bizning siyosatimiz ..." demaydi, buning o'rniga, u muloyimlik bilan janob 
Yo’ldoshevga kompaniya siyosati haqida ma'lumot beradi. Salbiy holatlarda 
shahsga yo’naltirilmagan muloqot samara beradi. 
Janob Xaydarov tomonidan qo'llaniladigan yana bir strategiya muhim 
vaziyatda muhokama yoki tortishuv mavzusini boshqa tomonga yo'naltirishdir. 
Janob Yo’ldoshev hafsalasi pir bo'lib, o'zini ojiz his qiladi oyoq kiyimlarini yerga 
tashlab, "Iltimos, ular bilan nima qilishni xohlasangiz, shuni qiling" deb murojaat 
qiladi. Bu yerda janob Xaydarov poyabzaldan chek masalasiga o'tadi. Bu 
psixologik harakat hisoblanadi. Bu janob Yo’ldoshevni oyoq kiyimlarini 
qaytarishning mumkin bo'lgan sharti sifatida xursand qiladi. Ammo janob 
Yo’ldoshevda kvitansiya bo‘lmagani uchun janob Xaydarov voqea joyidan chiqib 
ketadi va Shohruhni o‘z kabinetiga olib boradi. Shunday qilib, u janob 
Yo’ldoshevga unga yordam berish mumkin bo'lgan yo'lini muhokama qilmoqchi 
bo'lgan taassurot qoldiradi. 
Suhbatda tanaffus yaratib janob Xaydarov Shohruhga janob Yo’ldoshevga 
yakuniy qaror bilan qaytaradi. Bu yerda Shohruh janob Yo’ldoshevni jalb qiladi, 
uning qiziqishi kommunikator sifatida ko'rib chiqiladi - "Janob, biz bu masalani 
bosh ofisimizga yuborishimiz kerak. Ikki kundan keyin qayta tekshirishingiz 
mumkin. "Janob" dan foydalanish to'g'ridan-to'g'ri janob Yo’loshevga bilan 
bog'liq. Bu uni muloqotdagi yaqin shahs sifatida tan olish hisoblanadi, agar bu 
Shohruhga bog'liq bo'lganida, u poyabzalni qaytarib olgan bo'lardi, ammo 
kompaniya siyosati tufayli u buni qila olmaydi. Bu masalani bosh ofisga havola 
qilib, unga yordam berishga tayyorligini namoyon etadi. 
Bu holatda boshqa qahramonlar haqida nima deyish mumkin? 
Ishtirokchilarning 10 foizi Alisher Zokirovichni eng samarali muloqotchi deb 
hisoblashdi. U qisqa, ravshan va hazilkash, qat'iyatli rahbar sifatida namoyon 
bo’ladi. Eng muhimi, u ish bo'yicha yakuniy maslahatchi rolida tezkor qaror qabul 
qila oladi. U Shohruh tomonidan bajarilishi kerak bo'lgan aniq ko'rsatmalarni 
taklif qiladi. Alisher Zokirovich o'z maslahatlarida ham professional. U kattalar 
bilan muloqotda bo'lib, o'quvchi bilan muloqot qiladi va qat'iy jumlalardan 
foydalanadi. Uning Shohruhga javobi oddiy maslahat emas, balki buyruq bo'lib 
ko'rinadi. Uning zukkoligi uning ushbu holatga sog'lom fikrni qo'llashi orqali 
namoyon bo'ladi. 

---

Holatning yakuniy qahramoni Yo’ldosheva xonimdir. U eri bilan faqat 
qisqacha og'zaki muloqot qiladi, lekin biz uning og'zaki bo'lmagan muloqoti orqali 
u haqida ko'p ma'lumotlarni olamiz. Masalan, Yo’ldosheva xonim muloqot 
sahnasidan uzoqroq turishni tanlaydi. Bu uning do'kon poyabzalni qaytarib 
olmasligiga ishonchini bildiradi ya’ni, “…Sizga aytgandim, ular poyafzallarni 
qaytarib olmaydilar”, dedi u janob Yo’ldoshev bilan muzokaralarda. Uning 
tashqarida qolish qarori dastlab xarid qilish istagidan kelib chiqqan edi. Ammo 
umumiy vaziyat kontekstida uning uzoqda qolib ketishiga sabab bo’ldi.
Shohruhning yozma ravishda muloqot qilish qobiliyati uning janob Alisher 
Zokirovichga yuborgan xatida ko'rinadi. Ushbu xatda butunlay og'zaki bo'lgan 
voqea tafsilotlari yozma shaklda keltirilgan. Xabarda voqea haqida aniq ma'lumot 
berilgan. Bu qisqa va mazmunli bo’lib, uning tili sodda va suhbatdosh. Uning qisqa 
jumlalari g'oyalarning mantiqan ketma-ket izohlashga imkon beradi. “Aslida”, 
“nihoyat”, “lekin” kabi bog’lovchilarning qo‘llanishi uning yozilishiga izchillik va 
mantiqiylik beradi. Shunday qilib, Shohruhning yozma xabari voqea faktik 
xabardir. Ketma ketlik asosiy butun vaziyatni to'g'ri yetkazilgan. 
Shohruhning tilida ham og'zaki, ham yozma 
ravishda muhim bo'lgan narsa uning qat'iy 
jumlalardan foydalanishi va so'zlarni tanlashi 
hisoblanadi. Bu xususiyatlar uning aqlli va hotirjam 
shahs ekanligini ko'rsatadi. Uning sotuvchi 
sifatidagi kasbiy tayyorgarligi uning janob 
Yo’ldoshev va Alisher Zokirovich bilan aloqasi haqida ma'lumot beradi. U o'z 
mijozi bilan munosabatlarini ongli ravishda tezda hal qila oladi. Shuning uchun u 
janob Yo’ldoshevga murojaat qilganda xushmuomalalik bilan "janob" so'zini 
ishlatadi. U samarali muloqotchi sifatida, o'z shaxsiyatini til orqali aks ettira oladi 
shu bilan birgalikad, aniq fikrli, aqlli savdo menejeri sifatida namoyon bo'ladi. 
Bu holatda barcha qahramonlar og'zaki va og'zaki bo'lmagan holda muloqot 
qilishadi. Fikr almashish, ma'lumot berish, bahslashish, ishontirish, maslahat 
berish, ko'rsatma berish uchun og'zaki va yozma muloqot shakllari mavjud. 
Og'zaki muloqotning to'liq kuchi va mazmuni og'zaki bo'lmagan muloqotda 
bo'lgan kommunikatorning shaxsiyatiga bog’liq bo’ladi. Spikerning kiyimi, imo-
ishoralari, tana tili, ohangi, yondashuvning ravshanligi, sukunati, hazil-mutoyiba, 
qat'iyatlilik va tajovuzkorlik - bularning barchasi uning shaxsiyatini tashkil qiladi 
va uning tinglovchilar bilan munosabatlarini o'rnatadi, umumiy xabarni 
belgilaydi. 
Bundan tashqari, muloqotning samaradorligi ishtirok etadigan shaxslarga 
yo’naltirilgan murojaatga bog’liq – “Sen” va “Siz”. Shunga ko'ra, muloqot, Uoker 
Og'zaki muloqotning to'liq 
kuchi va mazmuni og'zaki 
bo'lmagan muloqotda 
bo'lgan kommunikatorning 
shaxsiyatiga bog’liq bo’ladi 

---

Gibson ta'biri bilan aytganda, "qattiq", "yumshoq" yoki "chin ko’ngildan" bo'ladi
1
. 
Gibson fikricha, kommunikator ba'zi so'zlarni boshqalariga o’zgartirsa, u 
muayyan muammo markazida bo'lgan shaxsga alohida munosabatga ega 
ekanligini namoyon qila oladi. Tilda bu holat dramatizatsiya uslublari deb 
nomlanadi. Ma'ruzachi ma'lum bir qiziqish markazini va tinglovchilar bilan 
munosabatlarni o'rnatish uchun og'zaki va og'zaki bo'lmagan, muloqot uslubini 
tanlaydi. Ma'ruzachi samarali muloqot qilishga intilganda uning butun shaxsiyati 
aniq maqsad uchun faoliyat ko’rsatadi.