9-son –to’plam dekabr 2021 pedagoglar uz 1

Kalit so´zlar: Adabiyot,Kitob,Internet, So´z san´ati, Adabiyot darslik, kino va 
televideniye, informatsion portlash, axborot texnologiyasi. 
Adabiyotda yozuvchining asari o‘quvchi tomonidan har xil qabul qilinadi,har xil 
tushuniladi,har xil targ‘ib qilinadi.Barcha kitobxonlar tomonidan yaxshi kutib 
olinishi qo‘lma-qo‘l bo‘lib ketishi muhim ahamiyatga ega.Badiiy asarning 
tushunilishi ma’lum ma’noda maktab adabiyot darslari bilan bog´liq ekani 
nazarda tutilsa,e´tibor bevosita adabiy ta´limga qaratiladi.Ma´lumki,maktab 
hamma narsani berolmaydi,lekin u bitta juda muhim narsani,ya´ni o´quvchining 
butun ma´naviy hayotida hal qiluvchi rol o´ynaydigan badiiy asarni mutolaa 
qilish,tahlil qilib o´rganish ko´nikmasini shakllantirishi kerak.Adabiyot 
darsliklarida ma´lum asarlar berilganidan so´ng adabiyotshunos olimlarning 
o´sha asar haqidagi yakuniy xulosalari,mulohazalari beriladi.Bu esa 
o´quvchilarni bir xil fikrlaydigan,bir xil xulosa chiqaradigan qilib 
qo´yadi.Bundan keyin chiqadigan darsliklarimizda mana shularni hisobga olgan 
holda ularni nashr etsalar maqsadga muvofiq bo´lar edi.Asarni o´qigandan keyin 
xulosa qanday xulosa qilishni kitobxonning o´ziga qo´yib beraylik.Mana shunda 
ular o´zlari mustaqil fikrlaydigan,o´zlari har qanday masalada qat´iy qarorga 

---

19-son 1 
–to’plam dekabr 2021
 
 
pedagoglar.uz
 
606
keladigan bo´lishadi.Bu- mustaqil mutolaa qilish,mustaqil tahlil,mustaqil 
fikrlash shaklida bo´lib,uning vositasida o´quvchilarda kitobga muhabbat 
uyg´onishi kerak.Bizningcha,hozirgi adabiyot o´qitishning nuqsoni yoki 
takomili yoxud uni yaxshilash haqida fikr yuritiladigan bo´lsa,masalani,avvalo, 
mana shu muammodan boshlash maqsadga muvofiq bo´ladi.Chunki adabiyot 
o´qitishdagi rasmiyatchilik quruqlik,hayotdan uzilish va boshqa ko´p 
kamchiliklar,ya´ni mustaqil mutolaa ko´nikmasini shakllantirish vazifasi yetarli 
darajada keskin qo´yilmaganligidan kelib chiqadi.Fan va texnikaning beqiyos 
taraqqiyoti,axborot 
texnologiyasining 
turli-tuman 
ko´rinishlari bugungi 
hayotimizdan mustahkam o´rin olgan .Ayniqsa,kino va televideniye yosh-u 
kattani o´ziga birdek mahliyo qilib,kitob mutolaasiga sarf qilinadigan vaqtni 
ham o´z tasarrufiga olgan.Internet orqali esa istalgan ma´lumotni hech bir 
qiyinchiliksiz topib olish imkoniyati berib turilgan bir davrda bugungi o´smir 
haqli savol qo´yishi mumkin:kitob o´qish shartmi?
 
Haqiqatan ham kitob o´qish shartmi?Shundoq ham vaqt ziq.Olamda har kuni 
roppa-rosa yarim million kitob chiqib turibdi,qaysi birini ham o´qiyman degan 
muammo kitobxonlikka xalaqit beradi.Bu mulohazada mantiq,lekin dahshatli 
mantiq bor.”Sariq devni minib”,”Shum bola”,”O´tkan kunlar”asarlari-ning 
suratga olinishi ularning,ya´ni kitobxonlarining kamayib ketishiga sabab 
bo´lmoqda.Biroq kino romandagi barcha go´zalliklarni kitobxon ongiga singdira 
oladimi yoki kitobdan olinadigan badiiy zavq va estetik tarbiya o´sha kitobxon 
axloqi va ma´naviy dunyosi uchun yetarli bo´lishi mumkinligini tasavvurga 
sig´dira olamizmi? So´z san´ati go´zalligi o´zi alohida sehrli olam,kitobni 
qo´lga olib,yosh to´kib,quvonib,g´azablanib shaxsan o´qiganga hech narsa 
yetmaydi.Lekin,goho ekran yoshlarni faqat tomosha san´ati bilan cheklab 
qo´yadi,bunday ruhda tarbiya-langan kitobxon kitob o´qisa ham undan qiziq 
voqeani 
qidiradi;tasvirlarni 
o´ychan,fikrchan 
sahifalarni,psixologik,lirik 
chekinishlarni tashlab o´qishni odat qiladi. O´qishlar ham har xil bo´ladi.Birov 
ermak uchun o´qiydi,birov o´qiydigan Kitobini ilmiy tahlil qilish uchun,ya´ni 

---