9-son –to’plam dekabr 2021 pedagoglar uz 1

Annontatsiya: Oy fazalari
- Oyning Yer atrofidagi harakatlanishi davrida 
Quyoshga nisbatan egallaydigan vaziyatlari.
Kalit so’z: 
Quyosh nuri, orasidan, qismini, yangioy
 
O
y oʻzidan nur chiqarmaydi, uni Quyosh nuri yoki Quyosh nurining Yerdan 
kaytgan qismi yoritishi mumkin, shu tufayli Oyning fazoda Quyoshga va Yerga 
nisbatan qanday holatda turishiga koʻra, u yerdan qaraganda turli shakdda 
koʻrinadi. Har oyda Oy taxminan Yer
bilan Quyosh orasidan oʻtadi va Yerga 
oʻzining qorongʻi tomoni bilan turadi. Bunga astronomikyangi oy deyiladi. 1—
2 
kun (sutka) dan soʻng Quyosh botgach, osmonning gʻarbiy qismida Oy ingichka 
oʻroq shaklida koʻrinadi, bu xalq tilida hilol yoxud yangioy (f
an tilida 
—
vizual 
yangioy) deyiladi. Bunda Oyning qolgan qismini Yer oʻzining kunduzgi yarim 
sharidan qaytgan Quyosh nurlari bilan xira kulrang ravishda yoritib turadi. 7 
kundan keyin Yerdan Oyga va Quyoshga tomon yoʻnalishlari orasidagi burchak 
90° ga teng boʻladi, bunda u yarim "kulcha" shaklida koʻrinib, Oyning bu fazasi 
birinchi chorak deyiladi. taxminan 14
—
15 kunlik Oy Quyoshga qarama-qarshi 
turib, uning Quyosh bilan yoritilgan yarim sferasi toʻlali
-gicha Yerga karaydi. 
Oyning bu fazasi toʻlinoy deb ataladi. Bunda Oyni toʻla yorugʻ doyra shaklida 
kurish mumkin. Keyingi kunlarda Oyning gʻarbiy tomoni "emirila borib", 22
-
sutkada faqat qabariq tomoni sharqqa qaragan yarim doyra shaklida koʻrinadi. 
Buni Oyning oxirgi chorak fazasi deyiladi. 29,5 sutkadan s
oʻng Oy yana 

---

19-son 1 
–to’plam dekabr 2021
 
 
pedagoglar.uz
 
187
astronomik yangioy fazasida boʻladi. Ikki ketma
-ket kelgan yangioy orasida 
oʻtgan vaqt Oyning sinodik davri deyilib, u 29,53059 sutkaga teng . Sinodik oy 
siderik oyga Karaganda bir oz ortiqroq, chunki shu davr orasida Yer oʻz 
orbitasining qismini utadi. Agar Quyosh Oy orbitasi tugunlarining bi-rontasi 
yaqinida (undan 16,5° dan kichik yey masofada) bulganda yangioy ku
-zatilsa, 
albatta Quyosh tutiladi. Bu hodisa tulin oy paytiga toʻgʻri kelsa, unda Oy tutilishi 
mumkin (qarang 
Oy tutilishi
, 
Kuyosh tutilishi
). Oy fazalarining davriy o
ʻ
zgarishi 
oy kalendarlarining yaratilishi uchun asos boʻlgan.
Oy sun'iy yo'ldoshdir va shuning uchun Yer atrofida o'rtacha 384,400 kilometr 
masofada aylanadi, ammo haqiqiy masofa o'z orbitasida o'zgarib turadi. Oy o'z 
o'qi atrofida (aylanish) taxminan 27.32 kun ichida (sidrial oy) va Yer atrofida 
(tarjima) bir xil vaqt oralig'ida aylanadi, shuning uchun u har doim bizga bir xil 
yuzni ko'rsatadi. 
Bundan tashqari, bizning sun'iy yo'ldoshimiz Quyosh bilan bog'liq bo'lgan 
inqilobni taxminan 29.53 kunda (sinodik oy) yakunlaydi, bu davrda oy fazalari 
takrorlana boshlaydi. Quyosh chiqish, o'tish va quyosh botish daqiqalari va Oy 
fazalar bilan bog'liq. Oy Yer atrofida to'g'ridan-to'g'ri, sharqqa qarab harakat 
qiladi. Quyosh sharq tomon kuniga 1 ° harakatlanar e
kan.