Majidov taxir shadmanovich

Quyosh
energiyasini
fotoelektrik
energiyaga
aylantirish.
Quyosh
radiatsiyasining energiyasini doimiy elektronga aylantirish mumkin. Buning uchun
yupqa kremniy plyonkalari va boshqa biror yarim o‘tkazgich materialdan
foydalaniladi. Fotoelektrik energiyaga aylantirshining potensial qulayliklari: harakat

---

165
qiluvchi qisimlarning yo‘qligi; ishlash muddati 100 yildan ortiqligi; ekspluatatsiya
qilishning soddaligi, quyosh radiatsiyasidan samarali foydalanish mumkinligi. Ammo
bu usulda energiya ishlab chiqarish an’anaviy energiya ishlab chiqarishdan 75 marta
qimmat-roqdir. SHuning uchun hozirgi vaqtda arzonroq elektr energiyasi ishlab
chiqaruvchi qurilmalar ustida ish olib borilmoqda. Masalan, kremniy o‘rniga
arseniygeliy qo‘llanilmoqda.
Fotoelektr generator
, quyosh batareyasi – yorug‘lik energiyasini elektr
energiyaga aylantiruvchi qurilma. Fotoelementga yorug‘lik nurlari tushganda
fotoelektr generatorda elektr toki hosilbo‘ladi. Eng samarali fotoelektr generatorining
ishi, o‘tkazgich bilan yorug‘lik sezgir yarim o‘tkazgich (masalan, kremniy) yoki turli
jinsli
o‘tkazgichlar
orasidagi
chegarada
uyg‘otiladigan
elektryurituvchi
kuch(EYUK)ga asoslanadi. Fotoelektr generator qalinligi 0,2 – 0,3 mm dan
kichikbo‘lgan yarim o‘tkazgichli aloxida fotoelementlardan tekis – panel ko‘rinishida
yig‘iladi. 1 m
2
sirtli fotoelektr generatordan olinadigan quvvat 200 – 300 vt bo‘lib, 
FIK esa 10-20 % gachadir. Foto-elektrgeneratorda o‘ta yuqori zichlikdagi nurlanish
energiyasidan bir necha kVt/sm
2
gacha quvvat hosil qilish mumkin. Ixchamligi, uzoq
muddat ishlashi, ishlatish qulayligi, o‘zidan zararli gazlar chiqarmasligi
fotoelektrgene-ratorning afzalligi, qimmat turishi esa kamchiligidir. Fotoelektr
generator kosmik uchish aparatlarida, avtomatik meteostansiyalar va boshqalarda
ishlatiladi [52].
Fotoelement
– yorug‘lik nurlanishini EYUK yoki elektr ishlashi foto-elektrik
emissiya yokiichki fotoeffekt hodisasiga asoslangan. Fotoelektrik emissiya asosida
ishlaydigan fotoelektrik, vakkum hosil qilingan yoki gaz to‘ldirilgan shisha, yoxud
kolba shishaga joylashgan 2 elektrod –katod va anodli elektrovakkum asbobidan
iborat. Fotokatodga tushadigan yorug‘lik oqimi uning sirtida fotoelektron emissiya
hosilqiladi. Fotoelektron emissiya zanjiri tutashtirilganda unda yorug‘lik oqimiga
proporsianal fototok oqimi vujudga keladi. Fotokotodli surma – seziyli va kislarod –
seziyli fotoelektron keng tarqalgan [53].

---

166
Fotoelektronlar
odatda, nurlanish yoki yorug‘lik qabul qiluvchilar bo‘lib
xizmat qiladi. YArim o‘tkazgichli fotoelektronlardan quyosh batareya-lari, 
fotoelektrik generatorlari quyosh energiyasidan to‘g‘ridan – to‘g‘ri elektr-
energiyasiga aylantirishda foydalaniladi [54].