Таълим вазирлиги тошкент молия институти

Солиққа тортишнинг 
етарлилик тамойили
 

---

41 
камайтирган бўлади. Шундай қилиб, тўланган солиқларнинг фақат хизматлар 
кўринишидаги талаб этилмаган бир қисмигина солиқ юки кўрсаткичи 
ҳисобланади. Умуман олганда, етарлилик тамойили солиқ сиёсатини 
белгилаётганда уни давлатнинг қабул қилинган ижтимоий-иқтисодий сиёсати 
билан қатъий равишда уйғунлаштиришни тақозо этади. 
 
Солиқ тизими хўжалик юритувчи 
субъектларни, 
жумладан, 
чет 
эл 
субъектларини, 
ишлаб 
чиқаришни 
ривожлантириш, ускуналар ва замонавий 
технологиялар сотиб олиш учун маблағ 
йўналтиришни, яъни капитал жамғариш ва шу йўл билан технологияларни 
такомиллаштириш, 
рақобатбардош 
маҳсулотлар 
ишлаб 
чиқаришни 
рағбатлантириши лозим. 
Солиқ тизими ресурсларнинг самарали тақсимланишига тўсқинлик 
қилмаслиги ҳамда хўжаликни мустақил юритиш омилларини чеклаб 
қўймаслиги лозим. Агар солиқлар катта бўлгани учун тадбиркорларнинг 
ишлаб чиқаришни кенгайтиришдан, бошқа турдаги иқтисодий фаолият 
кўрсатишдан манфаатдорлигига путур етказса, мамлакат иқтисодиёти пастга 
қараб кетиши хавфи туғилади. Солиқлар миқдори ҳаддан ташқари катта 
қилиб белгиланса, ишлаб чиқариш ҳажмлари камайиб кетади, бу жараён 
заҳиралар, банклардаги пул маблағларининг баракаси учишига, илгари 
тўпланган маблағларнинг ейилиб кетишига олиб келади. 
Солиққа тортиш, агар у, биринчидан, ишчи кучини ишлаб чиқариш учун 
талаб қилинадиган даражада сақлаб туришга зарур бўлган истеъмолнинг 
минимал ҳажмларига салбий таъсир этса, иккинчидан, меҳнатга нисбатан 
иқтисодий ва моддий рағбатларнинг ҳаракат доирасини торайтириб қўйса, 
учинчидан, жамғарма миқдорини камайтирса ва маблағнинг тўпланиш 
жараёнини секинлаштирса ишлаб чиқариш имкониятларини ёмонлаштириб 
юбориши мумкин. 
Солиққа тортиш базаси ва унинг ҳажмларини нотўғри белгилаш 
ходимларнинг малака оширишга, рационализаторлик ва ихтирочилик 
фаолияти билан шуғулланишга ва бошқа соҳаларга бўлган интилишига 
салбий таъсир этади. 
Солиққа тортишнинг иқтисодий омилларга таъсири икки хил кўринишда 
бўлади, яъни қиёсий оқибат ва даромад оқибати шаклида ифодаланади. 
Қиёсий оқибат меҳнат натижалари, жамғариш, инвестициялаш, янги 
ғояларни жорий этиш ва ишлаб чиқариш фаолиятининг бошқа хил 
кўринишлари билан шуғулланиш учун нисбатан камроқ даражада 
рағбатлантиришда намоён бўлади. Айниқса, прогрессив (ошиб борувчи)