V. R. Xaydarov, N. A. Djabbarov

Emulsion asoslar. 
Bu asoslar dori moddalarini ham suvli, ham moyli fazada asos tarkibiga 
kirishiga imkon beradi. Bu turdagi asoslar yordamida aralash tipdagi surtmalar 
qolaversa, xal xil murakkab tarkibli surtmalarni ham tayyorlash imkoniyati 
mavjud. 
Suvning moydagi (s/m) emulsiyasi tipidagi asoslar.
Emulsion surtmalarni 
s/m emulsiyasi tipidagi asoslarda ishlab chiqarishning o„ziga xos tomonlari ularni 
tugallangan emulsiya hosil qilishida, ya‟ni suvli faza emulgirlangan holatda yoki 
moyli fazada emulgator bilan birgalikda erish bosqichida bo„ladi.
Emulgatorlar. 
YArim valentli sovunlar. 
Ko„p valentli metall sovunlar s/m tipidagi yuqori 
dispers xossali emulsiyalar hosil qilishga moyil bo„lib, dispers faza sifatida 70% 
gacha suv chaqlaydi. Ko„p valentli metall sovunlarning bu xossasi ko„plab 
emulsion surtma asoslari bo„yicha olib borilgan tadjqiqotlarda o„z isbotini topgan. 
Masalan 1-raqamli emulgator o„simlik moylari va yog„ kislotalarini ruxli sovun 
bilan hosil qilgan kompleksi hisoblanadi. SHuningdek, 2-raqamli emulgatorda 
ruxli sovun o„rniga kalsiyli sovun ishlatiladi. O„simlik moyning o„rniga elimli 
kislotalar (kanifol) ishlatilsa 3-raqamli emulgator hosil bo„ladi. 

---

120 
Ko„proq emulsion surtma asoslarini tayyorlashda noionogen xarakterga ega 
bo„lgan emulgatorlardan foydalaniladi. Bu maqsadda yuqori molekluyar alifatik 
spirtlar va ularning xosilalari, yuqori molekulyar siklik spirtlar va ularning 
xosilalari, shuningdek ko„p atomli spirtlardan hosil bo„lgan efirlar ishlatilishi 
mumkin. 
YUqori molekulali spirtlar va ularning hosilalari. 
Spermatsetni 
sovunlanishidan hosil bo„lgan qimmatbaho surtma asoslari: setil spirti S
16
N
33
ON 
stearil (oktadetsil) spirti S
18
N
37
ON hisoblanadi. Setil spirti 50
o
S haroratda, stearil 
spirti esa 59
o
S haroratda suyuqlanadi. Har ikkisi ham juda yaxshi emulgator 
hisoblanib, 50% gacha suv saqlagan muhitlarda 5-10% miqdorida s/m tipidagi 
turg„un emulsiyani hosil qila oladi. Ular tishi o„tkir yirtqich kitni yog„idan (70-
90%) olinadi. 
1951 yilda P.S.Ugryumova va V.I.Fedorovlar 15 qism sulfat kislotasi 
efirlarining natriyli tuzi va tishi o„tkir yirtqich kit yog„idan olingan yuqori 
molekulyar spirtlar qotishmasini 85 qism tishi o„tkir yirtqich kit yog„idan olingan 
erkin yog„ kislotalari (laurin, miristin, olein va miristoolein) bilan birgalikdagi 
emulgatorini taklif qildilar. Bu emulgator rasmiy hisoblanib, u 10-20% ishlatilishi 
mumkin.
Kosmetik surtmalarni tayyorlashda KO emulgatoridan foydalaniladi. Uning 
tarkibi yuqori molekulyar spirt efirlarini (setil spirti fraksiyalari bilan 
to„yintirilgan) kaliyli tuzi va fosfor kislotasidan iborat. 
SHuningdek, KO emulgatoridan 30%, tishi o„tkir yirtqich kit yog„idan 
olingan yuqori molekulyar spirtdan 70% qo„shib tayyorlangan emulgator emulsion 
mum nomi bilan ataladi. Bu qattiq bir jinsli massa bo„lib, yorqin krem rangli, rN 
5,8-7,0 ga teng, har xil yog„lar, moylar va uglevodorodlar bilan yaxshi kelishadi, 
5% emulsion mum vazelin tarkibidagi 28% suvni emulgirlaydi.