Фуқаро бинолари архитектураси фанидан маърузалар матни

Қумлоқ тупроқда
– гилтупроқ заррачаларининг миқдори 3 дан 10 % 
гача бўлиши мумкин. 
Қумоқ тупроқда
эса – гилтупроқ заррачалари 10 дан 30 
% 
гача 
бўлиши мумкин. 
Сариқ(соғ)
 
тупроқ (лёсс)
– ҳам гилтупроқлар гуруҳига таалуқди 
бўлиб, у сарғиш рангли бир жинсли майда донадор ва ўта ғовак 
жинслардан иборат. Унда чангсимон заррачалар кўп бўлади. Сариқ 
тупроқда оддий кўз билан кўриш мумкин бўлган йирик ғоваклар бўлади. 
Сув текканда бу тупроқда 74ам , тез эриб борадиган чўкиш ҳосил бўлади. 
Шунинг учун уларни ўта чўкувчан грунт (просадочный грунт) деб 
аталади. 
6) 
Уйилган грунтлар
(сув хавзалари остидан рефулятор билан 
чиқарилган тупроқдан бошқаси) ҳамда органик аралашмалари бор 
грунтларни аввал мустаҳкамламасдан замин сифатида ишлатилиши мумкин 
эмас. 
Кучсиз, бўш грунтларда қурилиш қилиш зарурияти туғилганда, сунъий 
замин (асос) яратиш учун қўйидаги усуллар қўлланилади: 
1) Шиббалаш – махсус шиббалагичлар (зичлагичлар – трамбовка) 
ёрдамида амалга оширилади. Бу усул айниқса қумлар учун қулай. Катта 
чуқурликда грунтни зичлаштириш учун қум ёки грунт қозиқлари ҳосил 
қилиш керак бўлади. 
2) Йирик ва ўртача қумларни цементлаштириш ёки силикатлаштириш 
йўли билан мустахкамлаш мумкин. Биринчисида грунтга катта босим 
остида цемент қоришмаси, иккинчисида эса навбат билан суюқ шиша ва 
кальций хлор эритмаси юборилади. 

---

75 
Майда ва чангсимон қумларга суюқ шиша билан фосфор кислотасининг 
аралашмаси ёки карбамид смола махсус қотирғичлар билан юборилиши 
мумкин. Сариқ (лёсс) грунтни суюқ шиша юбориш йўли билан 
мустаҳкамлаш мумкин. 
3) Сариқ – (лёсс) грунтни яна термик усул ёрдамида мустаҳкамлаш 
мумкин. Термик усул – грунтни юқори температура (400-800°С) да 
кўйдириб сополга айлантириб мустаҳкамлигини оширишга асосланган. 
4) Агар бўш грунтни зичлаштириб ёки мустаҳкамлаб бўлмайдиган 
бўлса, у ҳолда уни бошқа мустаҳкамроқ грунт, кўпинча, қум ёки шағал 
билан алмаштирадилар. 
Хулоса 
● Бинонинг ер остидаги ва ер устидаги конструктив ечими, ундаги 
қаватлар сони кўп жиҳатдан унинг остидаги грунт турига, хоссаларига 
боғлиқ. Шунинг учун бинони лойиҳалашдан аввал у қуриладиган жойнинг 
гидрогеологик шароити ўрганиб чиқилади.
● Грунтлар қурилиш хоссалари уларнинг намлик ҳолатига боғлиқ. 
Намлик бўйича грунтлар қуруқ (намлиги 0 % атрофида), кам намли 
(ғовакларнинг 50 % гачаси сувга тўлган бўлганда), жуда нам (ғовакларнинг
80 % гачаси сувга тўлган бўлганда), сувга тўйинган (ғовакларнинг 80 % дан 
кўпи сувга тўлган бўлса) грунт деб аталади.
● Агар пойдевор остидаги грунт ўзининг табиий ҳолатида бинонинг 
устиворлигини, унда бир текис деформация бўлишини таъминлаш учун 
етарли юк кўтариш қобилиятига эга бўлса, ундан табиий замин сифатида 
фойдаланиш мумкин. Аксинча бўлса, уни сунъий равишда мустаҳкамлаш, 
яъни сунъий замин яратиш керак бўлади.