Rasulova muhabbat ixtiyorovna

. 
1

M.N. Shanskiy va S.N. Ivanov “Современный русский язык” frazeologizmlar 

bir tomondan mustaqil so’z birikmalaridan ikkinchi tomondan esa alohida 
so’zlardan cheklash kerak deb yozgan va quyidagi g’oyalarni olg’a surganlar : 
 

Frazeologik birliklar bu ikki yoki undan ortiq urg’uli so’z xarakteriga ega 
bo’lgan, mazmuniga ko’ra butun va strukturasiga ko’ra turg’un til birligidir.
Boshqa bir farazga asosan esa frazeologiyaning obyekti sifatida ma’lum bir til 
istalgan so’z birikmasini frazeologiyaning obyekti deb qabul qilish fikri olg’a 
surilgan.
Ko’rinadiki, frazeologiyaning obyekti turlicha tushuniladi. Bazi tilshunoslar uning 
obyektiga turg’un so’z birliklarni kiritishsa, boshqalari esa istalgan so’z 
birikmasini frazeologiya fanining obyekti sifatida qarashadi. Bunday qarashlar 
albatta izoh talab etadi. Lekin 1 – farazni olg’a suruvchilar orasida ham birlik 
yo’qligini oldindan ta’kidlab o’tish lozim. Ulardan birlari frazeologiyaning obyekti 
faqatgina semantik jihatdan turg’un bo’lgan va bir so’zga teng bo’lgan hamda 
nominativ birlik deya so’z birikmalarinigina frazeologiyaning obyekti sifatida 
qabul qilishadi. Bu farazni A.M. Babkin ,V.P. Jukov va boshqalar olg’a suradilar.
Boshqa frazeologlar esa frazeologiya obyekti tushunchasini nafaqat bir so’zga, 
balki gapga teng bo’lgan semantik jihatdan turg’un so’z birikmalari hisobidan 
kengaytirishadi. Ya’ni frazeologiya o’z ichiga nominativ birliklardan tashqari 
kommunikativ birliklarni ham qamrab oladi.
Mazkur faraz A.V. Kunin, A.D. Rayxshteyn va boshqalar tomonidan 
tasdiqlanadi.
1
Панов Р.Н, Волкова Д.А и другие“Современный русский язык”.-М.:1996.- С.120.

---

13 
3 – guruh olimlar nafaqat semantik jihatdan turg’un bo’lgan balki istemolda 
qo’llaniladigan barcha turg’un so’z birikmalarini frazeologiya fanining obyekti 
deya qarashadi. Bu o’rinda M.N. Shanskiy frazeologik chatishma frazeologik birlik 
va frazeologik munosabatlar qatorida nafaqat semantik, balki to’laligicha mustaqil 
so’zlardan tarkib topgan frazeologik iboralarni alohida ajratib ko’rsatadi. Shuning 
uchun u frazeologiya obyekti tushunchasini yoritar ekan quyidagicha ta’kidlaydi: 
So’z birikmalarini frazeologiya fanining tarkibiga kiritishimiz yoki undan 
chiqarishimiz mazkur birliklarning nominativ yoki kommunikativ birlik 
ekanligiga emas, balki ularning asrlar davomida istemolda singib ketganligi yoki 
muloqot jarayonidan to’la yo’qolib ketganligiga bog’liq.
Bu nuqtai nazar hozirgi kunda ko’plab tilshunoslar tomonidan qo’llab 
quvvatlanmoqda. U hozirgi zamon oily o’quv yurtlari uchun darslik va 
qo’llanmalardam joy olgan. V N Teliya hozirgi zamon frazeologiya obyekti 
xususidagi fikrlarini umumlashtirar ekan, quyidagicha yozadi: bazi olimlar 
frazeologiyaning ichiga faqat ikki guruhni – idiomalar va frazeologik birliklarni 
kiritadilar boshqalari maqollar va matallarni ham frazeologiyaning bir qismi deb 
hisoblaydilar. Bu guruhga bazida turli xil klishe, qanotli iboralar ham kiritiladi. Bu 
birliklarning hammasini bir xususiyat birlashtiradi: bir necha so’zdan iborat bo’lish 
va muloqotda ularga bo’lgan ehtiyojning kuchliligidir. Boshqacha qilib aytganda 
frazeologizmlar tarkibini tayyor holatda bo’lgan va avvaldan muloqotda ishlatilgan 
so’z birliklari tashkil etadi. 
1
“Frazeologiya” atamasi yunoncha “frama”(phrasis- ifoda, nutq o’rami)so’zidan 
olingan bo’lsada, bu atama turlicha ma’nolarni ifodalash uchun xizmat qiladi. Shu 
sababdan frazeologiya atamasi tilshunoslikda ikki ma’noda qo’llaniladi: tildagi 
1
В.Н.Телия “Русская Фразеология : семантический, прагматический или лингвокултурологический 
аспекты” 
-М.:1996.-C.107
. 

---

14 
mavjud frazeologik birliklarning jami ma’nosida, hamda shunday birlilarni 
o’rganuvchi soha ma’nosida. Demak, frazeologiya iboralar haqidagi ilm demakdir.