Namangan davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti kimyo kafedrasi

I.3. KMX ni fizik – kimyoviy xossalari 
KMX ning eng muhim xususiyatlaridan biri bu uning suvda eruvchanligi. 
Xitozan bilab taqqoslanganda suvli eritmalarda KMX ning eruvchanligi 
karboksimetil guruh kiritilishi tufayli yaxshilanadi. Karboksimetilxitozanning 
almashinish darajasi 60 % dan yuqori bo`lganda, kislotali, neytral va ishqoriy 
eritmalarda eritish mumkin. KMX ning almashinish darajasi 0.4dan 0.45 gacha 
bo`lsa, u suvda eriydigan bo`lib qoladi. KMX ning suvda eruvchanligi 
karboksimetillanish darajasi va sharoitlarga bog`liqligi aniqlangan. 0 – 10 
o 
C da 
tayyorlangan KMX eritmasi suvda eriydi, lekin 20 
o 
C va 60 
o 
C da neytral nuqtada 
suvda erimaydi. Reaksiya temperaturasini oshirish karboksimetillanish reaksiyasini 
kuchaytirdi va past pH sharoitida suvda erimasligini kuchaytirdi. Reaksion 
erituvchidagi suv va izoprapanol nisbatlarining oshishi esa yuqorida aytib o`tilgan 
parametrlarni kamaytirdi. 
Namlikni saqlash va adsorbsion xususiyatlari:
 
KMX 
ning 
namlikni 
saqlash xususiyati tibbiyot va kosmetikada ko`proq foydalanishiga sabab bo`ladi. 
KMX ning namlikni saqlash qobilyati xitozanning boshqa hosilalariga qaraganda 
yaxshiroq ekanligi aniqlangan. 0.25 % li KMX ning suvli eritmasi 20 %li propilin 
glikolning suvli eritmasining namlikni saqlash xususiyati bilan tqqoslas bo`ladi va 
qovushqoqligi esa namlikni saqlash qobilyati kuchliligi bilan ma`lum bo`lgan 
glauron kislotasi bilan deyarli teng bo`ladi[14]. Namlikni saqlash qobilyati 
quyidagi formula orqali hisoblanadi. 
(%) = 100 * ( 
) 
H
o
va H
n
namunadagi suvning og`irliklari. 
Namlikni saqlash qobilyati esa
(%) = 100 * 
formula 
orqali hisoblanadi. 

---

17 
W
n
va W
o
– namunaning og`irliklati KMX ning namlikni saqlash va tortishi 
ko`p jihatdan o`rinbosar guruhlarga bog`liqligi aniqlangan. 
Xitozan va xitinning molekulyar tuzilishidagi 6 – karboksimetil guruhi 
namlikni saqlash qobilyatini namoyon qiladigan asosiy faol qism hisoblanadi. 
Namlikni saqlash qobilyati shuningdek molekulyar og`irlikka ham bog`liq. 
Molekulyar og`irlik qancha yuqori bo`lsa, namlik saqlash ham yuqori bo`ladi. 
Yuqori havo namligi sharoitlarida maksimal darajada namlik saqlash va yutishga 
erishiladi. Quruq sharoitda esa namlikni saqlash eng past darajani ko`rsatadi. Ichki 
molekulyar vodorod bog`lanishlar karboksimetilxitozanning namlikni saqlash va 
yutish qobilyatida muhim rol o`ynaydi.