1-Mavzu: Pеdаgоgik fikr tarixi va maktab amaliyotida o’qituvchi mahorati masalalari Reja

O‘zaro pedagogik ta’sirda o‘qituvchining o‘quvchilar bilan 
muomala madaniyati.
Bolada intizom – madaniy xulq, boshlangich 
ko`nikma va malakalari shaqllanishi deb qabul qilish mumkin. Ma’lumki, 
extiyojlar rivojlanib faoliyat motivlariga aylanadi. Bu yerda aytmokchi 
bo`lgan narsa intizom va madaniy xulq sifatlarining bola extiyoj motivlari 
sifati. Ular zaminida kelib chikadigan muxim faoliyat turlari bilan 
bog`liqligidir. Bolalar bosqichma –bosqich emotsional – xissiy, ijtimoiy, 
o‘quv, foydali ish, yexnat faoliyatlarini utaydilar. Har bir ma’lum yoshda 
yuqorida zikr etilgan bir faoliyat turi muxim buladi va bola shaxsi 
rivojlanishida xal kiluvchi ahamiyatsha ega buladi. Bolalar dastlab 
faoliyat turi bilan shugullanishar ekan, natijalar samarali bulishi, xatti – 
harakatlar zarurligi, shuningdek ushbu faoliyat jarayonida boshqa 
tengdoshlari, kattalar bilan tugri shaxslararo munosabatlarga kira bilish 
bilan ham bog`liqligini amaliyotda o‘zlashtirib oladi. 
O‘qituvchi o‘quvchilari bilan shaxslararo intizom va madaniy xulq 
tarbiyasini muvaffakkiyatli amalga oshirish uchun o‘qituvchi tashkaridan 
turib ta’sir etish usullaridan emas, balki o‘quvchining muxim faoliyati 
yakin rivojlanish chegarasi bilan bog`liq bo`lgan extiyoj – motivlar tizimi 
maksadlarini rivojlantirish uslublari asosida tarbiyalanuvchilar bilan 
hamkorlik qilish kerak. Bir so‘z bilan aytganda, o‘zaro munosabatlar va 
intizom madaniy xulq tarbiyasini tashkaridan emas, ichkaridan, 
o‘quvchilarni extiyoj – motivlar tizimiga asoslanib amalga oshirish lozim. 

---

 Bizni o‘rab turgan borliq hamda insoniyatning yashash tarzining o‘zi 
ma’lum o‘zaro muomala, intizom, madaniy xulq qoidalariga rioya qilish 
borliqqa ma’lum natijalarni ko‘zlab ta’sir etish imkonini beradi. 
Bu o‘rinda o‘zaro muomala madaniyati va munosabati va intizom, 
madaniy xulq tarbiyasini takomillashtirib borishda asos buladigan karama 
– karshilik mavjud : shaxs ruhiy sifatga ega bo`lganligi uchun, unda 
shaqllangan o‘zaro munosabat, muomala, intizom, madaniy xulq darajasi 
borlikka doimo to‘gri kelavermaydi. Ikkinchidan esa, borliq takozo 
etayotgan qoidalar doimo shaxs, moddiy, ma’naviy manfaatlariga mos 
bo‘lavermaydi. 
Shaxs o‘zaro munosabat va muomala, intizom, madaniy xulq tarbiyasini 
borlik (jamiyat) talablari darajasigacha rivojlantirishga faol harakat qiladi. 
Bu esa shaxsning o‘z intizomi, muomala madaniyati, xulq ko`nikmasi 
ustida doimiy ravishda ishlashga olib keladi. Faoliyatdan maksad esa 
ko‘zlangan natijalarga erishish bo`lib qolaveradi. 
Yuqorida aytilgan fikrlarimizdan kelib chiqib, intizom va madaniy xulq 
tarbiyasiga quyidagicha ta’rif berilishini maksadga muvofik deb bilamiz. 
O‘zaro munosabat va muomala madaniyati, intizom va madaniy xulq 
tarbiyasi – bu shaxsning o‘ziga xos sifati bo`lib, o‘quv koidalari 
bajarilishidan o‘quvchining faol ijodiy yondoshishda va shaxslararo 
muloqot munosabatlarida, ijtimoiy – ta’limiy natijalarga erishishda 
o‘qituvchi bilan hamkorlik qilish tushuniladi. 
Bu berilgan ta’rifda, 
-Birinchidan, intizom va madaniy xulqning yakinlashtiruvchi xususiyati 
ta’kidlangan. 
-Ikkinchidan, intizom va tartib koidalarni bajarishda o‘quvchining faolligi 
ko‘rsatilgan. 
-Uchinchidan, intizom va madniy xulqning faoliyat natijasiga 
karatilganligiga e’tibor beriladi. 
-Turtinchidan, intizom o‘quv faoliyati jarayonida namoyon bulishi, 
madaniy xulqning esa esa shaxslararo muloqot, munosabatlarda aks etishi 
ko‘rsatilgan. 

---

-Beshinchidan, intizom, madaniy xulq tarbiyasi o‘quvchi va o‘qituvchi 
o‘zaro hamkorligida amalga oshirilishi xisobga olingan. 
Yuqoridagi fikrlardan kelib chikib, pedagogika fani o‘qituvchisi tor 
doiradagi ta’limiy – tarbiyaviy fikrlar va axborotlar bilan cheklanmasdan, 
o‘zining ma’naviy olamini yanada boy va go‘zal bo‘lishi uchun : 
mas’uliyati va erkinligiga oid qonunlar, konsepsiyalar va me’yoriy 
xujjatlarga mos keladigan xakkoniylikni aks ettiradigan axborotlar, ta’lim 
samaradorligini oshirishga xizmat qiladigan kompyuter texnologiyasi, 
ko‘rgazmali materiallar, qo‘llanma va adabiyotlardan unumli 
foydalanishni kundalik xayot tarziga singdirib borishlari lozim. 
Bugungi o‘qituvchilar bundan un – un besh yil oldin ishlagan 
o‘qituvchilardan o‘zlarining dunyoqarashlari va madaniyatlarining 
yuqoriligi bilan fark qiladilar. O‘z navbatida ota – onalar ham 
farzandlarini ma’oratli o‘qituvchilar kuliga topshirishga harakat qiladilar. 
O‘qituvchini bilib, surishtirib, kasbiga munosabati hamda obru – 
e’tiboriga qarab so‘ng bolalarini ishonib topshirishadi. Bunday 
o‘qituvchilardan ota – onalarning kungli to‘q bo‘ladi. 
Pedagogik mahoratga xos ijodkorlik hamkorlikni talab etadi : ota – ona, 
maxalla, oliy o‘quv yurtlari, ilmiy tadkikot institutlari bilan yakindan 
alokada bo`lgan, izlanuvchan o‘qituvchilarning ko`p kismi «Xalq maorifi 
a’lochisi», «Xalq o‘qituvchi», «Yil o‘qituvchi», «Yil tarbiyachisi», 
«Metodist o‘qituvchi», «Shuxrat» medali bilan takdirlanib, jamoatchilik 
e’tiborini qozonadilar va o‘z kasblariga sodik koladilar. 
Mahorat birdaniga yuzaga kelmaydi. Yoki pedagogika fanini ukibok 
kasbiy – pedagogik mahorat soxibi bo`lib kolish qiyin. Bu jarayon 
o‘qituvchilik kasbiga kizikib, mexr kuyib, uni ongli va asosli ravishda 
tanlashdan boshlanadi. O‘qituvchi tomonidan esa, ushbu kasbga 
yunaltirishning kanchalik ilmiy va metodik asosiga kuyilganligi bilan 
bog`liq. Kasbga bo`lgan barkaror kizikishning, maylning shaqllanishi 
sevimli o‘qituvchisiga taxlid qilish va unga uxshashlikni istash, bolajonli 
bulish, fanga kizikish, usha kasbning jamiyatda tutgan urnini kanchalik 
tushunib yetganligi bilan ham bog‘likdir. Bu jarayon maktabda kasb 
tanlashga yunaltirish deyilsa, oliy maktabda kasbiy tarbiya va bilimlarni 
egallash jarayoni deb yuritilib, bunda pedagogik turkum fanlarining, 
ayniqsa, pedagogik mahorat fanining o‘rni alohida kasb etadi. 

---

 O‘qituvchilar amaliyotida o‘z pedagoglik vazifalarini xalol bajarishga 
intilsalarda ish sharoitlari turlicha bo`lganliklari uchun bir xil natijaga 
erishavermaydilar. Buninsh oqibatida maktab raxbarlari, o‘qituvchilar va 
ayrim paytlarda ota – onalar bilan buladigan muloqotda pedagogik nizo 
va kamchiliklar uchrab turadi. Bunday xollar kamroq uchrasa – da, 
umumiy ishga – o‘quvchilar tarbiyasiga zarar yetkazadi. Ayrim xollarda 
muallim har kuni o‘z bilimini oshirish ustida ishlashga, boshlagan ishini 
oxirigacha yetkazishga irodasi chidamaydi yoki o‘zini usha ishga safarbar 
eta olmaydi. Natijada jamiyatni muallimga kuygan talabiga javob 
bulmaydi. Maktab raxbarlarini bunday vaqtda o‘qituvchiga nisbatan 
talabchanligini oshirmaganligidan darak beradi. 
Shuning uchun o‘qituvchi pedagogik mahoratli, Har tomonlama bilili, 
sabr – tokatli bulishi kerak, chunki unga o‘quvchilar har sohada murojaat 
qilishlari mumkin. 
Pedagogik mahorat fani ayni paytda tarbiya san’ati tug‘risidagi fan 
hamdir. O‘qituvchining pedagogik faoliyatni nozik kirralarini kanchalik 
egallaganligi zamonaviy pedagogik texnologiyalarni ta’lim va tarbiya 
tizimiga tadbik eta olish kobiliyatida o‘z ifodasini topadi. Demak, 
pedagogik mahoratni egallamagan o‘qituvchida texnologik qobiliyatning 
yuzaga chikishi qiyindir. Bunday o‘qituvchi o‘z kasbining ustasi 
darajasiga ham ko‘tarila olmaydi. Shuning uchun ham zamon talablariga 
javob 
beradigan 
o‘qituvchi 
pedagogik 
mahorat, 
pedagogik 
texnologiyalar, 
o‘qitishning 
ilg‘or 
usullari 
va 
kompyuter 
texnologiyalarini chuqur egallagan bo‘lishi Ta’lim to`g`risidagi Qonun 
talablaridir.