Х. М. Комилов, Ф. О. Пўлатова

Ишлаб чиқаришнинг баъзи бир умумий принциплари 
Оптимал шароитларнн танлаб, олтингугурт (IV)- оксид ҳосил қилишда сиз 
кимѐвий ишлаб чиқаришларда кимѐвий реакцияларни бошқаришни баъзи бир 
умумий оптимизациялаш принципларидан фойдаланишни билиб олдингиз. Бу 
принциплари таърифлаб беринг. 
1.Хом ашѐ танлашда қандай умумни принциплардан фойдаланилади? 
2.Қайтмас реакцпяларда ўзаро таъсир этувчи моддалар концентрациялари ва 
ҳароратларнинг оптимал, даражасини танлаш қандай аниқланади? 
Кимѐвий реакцияларни иложи борича юқори тезликларда ўтказишга ҳа-ракат 
қилинади, чунки реакторнинг унумдорлиги ортади. Қайтмас реакциялар 
тезлигини ошириш учун жараѐнни иложи борича юқори ҳароратларда ва 
дастлабки моддаларнииг катта концентрацияларида ўтказиш мақсадга 
мувофиқдир. Лойиҳаларнинг чидамлилигини, кераксиз қўшимча ҳодисалар ва 
бошқаларнинг бўлмаслигини ҳисобга олиб, энг юқори ҳарорат ва 
концентрациялар танланади. 
3.Заводларда гетероген реакцияларни амалга оширишнинг ушумий қону-
ниятлари нимадан иборат? 
4.Экзотермик реакциялар ўтказишнинг умумик қонуниятлари қандай? 
5.Нима сабабдан замонавий заводларда катта қувватли ягона реакторлар 
қурилмоқда. 
6.Замонавий кимѐ-технологик жараѐнларни ташкил қилишда юқори меҳ-нат 
унумдорлиги ва барқарор тартибни таъминловчи принциплар нималардан иборат? 
Савол ва топшириқлар 
1.Нима сабабдан сульфат кислота кимѐ саноатининг асосий маҳсулотларидан 
бири ҳисобланади? МСБ маълумотларига кўра уни ишлаб чиқариш ҳажми, 
ишлатилиш соҳалари ва ривожланиш истиқболлари қандай? 
2.Сульфат кислотанинг саноатда тутган ўринни унинг қандай хоссалари ва
иқтисодий омиллари белгилайди?

---

162 
3.Сульфат кислота сувли эритмаларнинг музлаш ҳароратлари диаграммасидан 
фойдаланиб, эвтектика таркибини аниқланг. 
4.Азетроп аралашмалар қандай хоссаларга эга? 
5.Қаттиқ ҳолдаги моддаларнинг қуйида санаб ўтилган хосслари: зичлик, 
ҳўлланувчанлик, адсорбция қилиш хусусиятларидан қайси бири уларни флотация 
билан ажратишда аҳамиятли?
6.Газсимон ва суюқ ҳолдаги моддалар иштирок этадиган гомогени 
реакцияларга бир нечта мисоллар келтиринг. 
7.Қаттиқ моддаларни - Қ, суюқликни – С, газсимонларни – Г билан белгилаб, 
ҳамма типдаги гетероген реакцияларнинг умумий кўринишдаги тенгламаларни 
ѐзинг. 
8. Нима сабабдан печ газининг ҳароратси ортиқча ҳаво берилганда 
пасаяди? 
9.Нима сабабдан қайновчи қатлам ҳаракатсиз қатламдан фарқ қилиб, қатлам 
баландлигининг ҳаммаси бир хил ҳароратда бўлади? 
10.Замонавий технологик жараѐнни қаноатлантирувчи талабларни (тўрттадан 
кам бўлмасин) айтиб беринг.