Q usmonov, U. Jo‘rayev, N. Norqulov o zbekiston tarixi

VIII BOB.
MARKAZIY OSIYO DAVLATLAM-
NING XALQARO M UNOSABATLARI
XVI—XVIII asrlarda xalqaro munosabatlar
Xuroson — raqobat 
XVI asrda Osiyoning bir-biriga tut ash 
maydoni 
qismida uch siyosiy kuch kurash may­
doniga chiqqan edi. Bular — Movaroun­
nahrda shayboniylar, Eronda safaviylar va Hindistonda boburiylar 
edi. Xalqaro va o‘zaro munosabatlarda bu uch sulola manfaatlari 
to ‘qnashib, raqobatchilik kuchayib bordi.
Ularning manfaatlari to ‘qnashgan nuqta Xuroson edi. Chunki, 
Xuroson ham harbiy-siyosiy, ham savdo-iqtisodiy jihatdan muhim 
o‘rin tutar edi. Bundan tashqari, Xuroson — Movarounnahr, Eron 
va Hindiston yo‘nalishida o‘ziga xos darvoza vazifasini ham o‘tar edi.
Xurosonni nazorat qilish masalasida shayboniylar va safaviylar 
o‘rtasida keskin kurash ketgan.
Bu masalada Muhammad Shayboniyxon, Ubaydullaxon va 
Abdullaxonlar davrida shayboniylar ustunlik qilganlar. Keyincha­
lik safaviylarning qo‘li baland kelgan va oxir-oqibatda, ular Xuro­
sonni Movarounnahrdan ajratib tashlashga muvaffaq bolganlar. 
Buxoro va Boburiylar 
asrda shayboniylar bilan boburiylar
davlati munosabatlari 
o‘rtasida elcliilik munosabatlari o‘matildi.
Abdullaxon boburiylar hukmdori Akbar- 
shohga to ‘rt marta elchi yuborgan. 1586-yilda Akbarshoh elchisi 
Buxoroga kelgan. Elcliilik munosabatlarida ikkala davlatning Xuroson 
bilan bog‘liq o‘z manfaatlari masalalari muhokama qilingan. 
Shuningdek, Hindistonga m e’morlar, m iniaturachi rassomlar 
yuborilgan. Ikki mamlakat o‘rtasida savdo aloqalari yo‘lga qo‘yilgan.
Akbarshohning o‘g‘li Jahongirshoh (1605—1628) va Buxoro 
xoni Im om qulixon davrida ikkala davlat o ‘rtasidagi elcliilik 
munosabatlari davom etgan. Lekin Jahongirshohning o‘g‘li Shoh 
Jahon (1628—1658) davrida Hindiston — Buxoro munosabatlarida 
keskinlik yuz bergan. Bu Buxoro xoni Nodir Muhammadxon va 
uning o‘g‘li Abdulaziz o‘rtasida yuz bergan nizo bilan bog‘liq edi. 
Taxtdan ag‘darilgan Nodir Muhammad Balxga qochadi. U o‘g‘liga 
qarslii kurashish maqsadida Hindiston hukmdori Shoh Jahondan
II
39- §.

---

yordam so‘raydi. Shoh Jahon bu paytda qulay fursat kutib Balxni 
bosib olish niyatida yurar edi. Shoh Jahon darhol Balx ustiga 
,,yordam“ jo ‘natadi. Biroq hind qo‘shinlarining Balxga yordamga 
emas, balki uni bosib olish uchun kelganligini tushunib yetgan 
Nodir Muhammadxon Eronga qochadi. 1645-yili Abdulazizxon 
Balxni qamal qiladi. Oxir-oqibat boburiylar qo‘shini ortiga qaytib 
ketishga majbur bo‘ladilar.
Avrangzeb Olamgir (1658—1707) bilan Abdulazizxon hamda
Subhonqulixon o‘rtalarida elchilik munosabatlari davom etgan.
Avrangzebdan keyin boburiylar sulolasi yana 150 yil hukmronlik
qilgan bo‘lsa-da, bu saltanat tanazzul tom on yuz tutib bordi.
Shunday bo‘lsa-da, Hindiston va Buxoro munosabatlari to ‘xtab
qolmagan. Savdo aloqalari ham to ‘xtovsiz davom etgan.
, , , . „ . 
Markaziy Osiyo davlatlarining eng yaqin