Тошкент-2021 3 Июнь 2021 10-қисм Тошкент июнь 2021 йил. Тошкент: «Tadqiqot»

Калит сўзлар: 
рефлексия, касбий рефлексия,
 
рефлексия предмети, рефлексия мотивла-
ри, рефлексив кўникма ва ҳаракатлар.
Янгиланиб бораётган жамиятнинг иқтисодий ва сиёсий соҳаларида юз бераётган 
ўзгаришлар билан боғлиқ ҳолда, ижтимоий соҳаларда табиий ўзгаришлар юзага кела-
ди. Таълим замонавий жамиятда яшашга тайёр бўлган замонавий инсонни тарбиялашга 
мўлжалланган. Бу замонавий талабларга жавоб берадиган, хусусан, ўзини ўзи ривожлан-
тиришга, мустақил ўрганишга, малакасини мунтазам оширишга қодир ўқитувчи болага за-
монавий жамиятнинг тўлақонли аъзоси бўлишига ёрдам бериши лозим.
Замонавий ўқитувчининг касбий фазилатларига талаблар йил сайин ортиб бормоқда. 
Фақат илгари ишлаб чиқилган намуналар ва ишлаш усулларини такрорлаш эмас, балки 
янги, ижодий ёндашувларни ишлаб чиқиш, профессионал ва шахсий режаларда доимий ўз-
ўзини ривожлантириш талаб этилади. Ўқитувчининг муҳим профессионал сифати рефлек-
сив қобилиятидир.
Рефлексия муаммосини таҳлил қилиш уни шахснинг, субъектнинг ўзига хос идеал фао-
лияти, деб ҳисоблашга имкон беради. Шу муносабат билан тадқиқотчилар қуйидаги мазмун 
жиҳатларни ажратиб кўрсатадилар:
рефлексия предмети; 
рефлексия мотивлари;
рефлексив кўникма ва ҳаракатлар [1, 2,].
Мутахассис ҳаётининг хилма-хил жиҳатлари, унинг натижалари, ўзгалар томонидан 
баҳоланиши ва ўз-ўзини ҳурмат қилиш, ўз хусусиятлари, қобилиятлари ва бошқалар кас-
бий рефлексия предмети бўлиши мумкин. Рефлексия предметига, одатда, интеллектуал ва 
предметли (ташқи) индивидуал фаолият, шахсий кечинмалар, мотивлар, ҳаёт фаолиятининг 
мазмуни, шахслараро мулоқот ҳамда шахслараро таъсирнинг мазмуни ва бориши, бирга-
ликдаги (гуруҳий) фаолият оқимининг хусусиятлари киради [3].
Актуализация мотивлари интеллектуал ва объектив фаолиятни бажаришдаги 
қийинчиликлар, муаммолар, зиддиятлар, шахслараро мулоқот ва ўзаро муносабатлар, ҳаёт 
ва тажрибаларнинг зиддиятли маънолари ва уларга ҳамроҳ бўлган мотивларнинг пай-
до бўлиши, амалга ошира олмаслик ёки фаолиятнинг кечишидаги қийинчиликлар пайдо 
бўлиши билан боғлиқ.
Касбий рефлексияда тегишли кўникма ва ҳаракатларни аниқлаш осон иш эмас. Бунинг 
учун олимларнинг рефлексия фаолияти механизмлари муаммосини таҳлилигамурожаат 
қиламиз. Психологияда рефлексив механизмлар, рефлексиянинг муҳим жиҳатлари 
бўлган компонентларни аниқлаш ва таснифлашда ягона ёндашув йўқ. Шу билан бирга, 
ўрганилаётган ҳодисанинг механизмлари масаласини ҳисобга олиб, шуни таъкидлаш ке-
ракки, гарчи тушунчанинг ўзи жуда эркин талқин қилинган бўлса ҳам механизм атамаси-
нинг ўзи психологик адабиётларда кенг қўлланилади. Бироқ, бу атамани қўллаш аллақачон 
психологияда анъанавий бўлиб келган ва баъзи муаллифлар таърифлар бўлмаса, бу тушун-
чанинг мазмуни ҳақида ҳеч бўлмаганда тасаввурларни шакллантиришга ҳаракат қилишади. 

---

15