B. E. Niyazxonova ruxsat berildi" " " 2018 y

m
Rn
mgf
2
2
4


bundan
R
fg
n
/
2
/
1


R=0,25 m f=0,15 
38
,
0
25
,
0
/
8
,
9
*
15
,
0
14
,
3
*
2
/
1


n
s
/
1
Bunga n 1-sekundiga maksimal aylanishlar soni 
- ishqalanish koeffisenti 
- erkin tushish tezlinish 
- yukga orbitasi radiusi 
Orbita radiusini o’ylab (r=0,25 m) va jadvallarga asosan ishqalanish 
koeffisentining (temir –temir uchun -=0,15) aniqlab taxminiy xisoblashlarni 
bajaramiz . 
Buning uchun metronomni minutiga 60.0,38=23 ta urilishga moslaymiz 
,toshgani disk ustiga joylashtirib ,sekin asta diskni aylantiramiz ,diskning 
aylanishlari va metronomning urishlari o’rtasida muvofiqlik yuzaga kelguncha 

---

42 
.Diskning burchak tezligini ozgina o’zgarish ,toshganing sirpanishiga olib keladi 
,demak masala to’g’ri yechilgan 
b)silliq po’lat halqa vertikal tekislikka mahkamlangan . Halqaning yuqorigi 
nuqtasidan uning tashqi qismi orqali silliq po’lat shayba sirpanadi .Aslida shayba 
halqa bo’ylab v nuqtagacha sirpanishi kerak ya’ni aylaning chorak qismigacha 
haqiqatda esa shayba xalqada biroz ilgariroq uziladi .Bu hodisani 
tushuntirish halqaning qaysi nuqtasidan shaba halqadan ajralishining hisoblang . 
Hisoblashlarni tajribada tekshiring . 
Yechimi: 
Shayba halqa bilan tegib turish uchun ,unga doimiy ravishda turadigan 
markazga intilma kuch ta’sir qilishi kerak . Bu kuch vazifani og’irlik kuchi 
tashkil etuvchisi bajaradi. Bu kuch A nutqaga mg qiymatidan v nuqtaga o 
qiymatgacha o’zgaradi. Demak shunday vaqt keladigan , undan so’ng og’irlik 
kuchining tashkil etuvchisi kerakligi markazga intilma tezlanish borishga
yetarli bo’lmay qoladi, va shayba halqadan o’ziladi.Bu vaqtda og’irlik kuchining 
tashkil etuvchisi markazga intilma kuchga tenglashadi. 
Potensial energiyaning kinetik energiyaga aylanish natijasida shayba tezlik 
oshishini xisobga olib quyidagini olamiz ! 
R
h
mgR
mg
R
mv
/
cos
/
2




)
(
2
h
R
g
v


mgh
mv

2
/
2
gh
v
2
2

)
(
2
h
R
g
gh


Bunda 
3
/
n
h

Topilgan shartni tajribada tekshirganda ,xisoblashlarda ishqalanish 
kuchining ta’siri xisobga olinmaganligini esdan chiqarmaslik kerak . shuning 
uchun shaybaning xalqadan ajralish ,topilgan nuqtadan pastroqda nuqtada sodir 
bo’ladi 
b)ikki tomoni kavsharlangan shisha trunka orqali ip o’tkazilgan ipning 
uchlariga turli hajmdagi yuklar bog’langan .Gorizontal tekislikda aylanadigan 

---

43 
kichik yukning vertikal ipga bog’langan katta yuk bilan muvozanatlashish shartini 
aniqlang ,ya’ni trunkadagi erkin ip siljimay qolish sharti. 
Yechimi:ipning vertikal uchiga osilgan yuk og’irligi ,ikkinchi yukni aylanma 
orbitada ushlab turadigan markazga intilma kuch bilan ,kichik yukchaning og’irlik 
kuchlari farqiga teng bo’lganda muvozanat yuz beradi. 
2
2
2
2
4
4
16
g
m
m