Тошкент давлат юридик университети ихтисослаштирилган филиали 2-курс талабалари учун

 
Умумий балл 

---

2 
1 – Variant
A bo’lim 2 – savol
Eng avvalo yuqoridagi savolga javob yozishdan avval zaryad nimaligiga 
to’xtalsak. Zaryad – bu elektromagnit maydon manbai; zaryadlangan zarralarning 
uzaro elektromagnit taʼsirlashuvi intensivligini ifodalaydigan fizik kattalik. 
Elektr zaryadi - bu jismlar yoki zarralarning elektromagnit o'zaro ta'sirga 
kirishish xususiyatini tavsiflovchi va bunday o'zaro ta'sirlarda kuchlar va energiya 
qiymatlarini aniqlaydigan jismoniy miqdor. Elektr zaryadi - bu elektr energiyasi 
haqidagi asosiy tushunchalardan biridir. Elektr hodisalarining butun yig'indisi 
elektr zaryadlarining mavjudligi, harakati va o'zaro ta'sirining namoyonidir. Elektr 
zaryadi ba'zi elementar zarralarning ajralmas mulki hisoblanadi. 
Elektr zaryadi - bu jismlar yoki zarralarning elektromagnit o'zaro ta'sirga 
kirishish xususiyatini tavsiflovchi va bunday o'zaro ta'sirlarda kuchlar va energiya 
qiymatlarini aniqlaydigan jismoniy miqdor. Elektr zaryadi - bu elektr energiyasi 
haqidagi asosiy tushunchalardan biridir. Elektr hodisalarining butun yig'indisi 
elektr zaryadlarining mavjudligi, harakati va o'zaro ta'sirining namoyonidir. Elektr 
zaryadi ba'zi elementar zarralarning ajralmas mulki hisoblanadi.
Elektr 
zaryadlarining ikki turi mavjud, ular shartli ravishda musbat va manfiy deb 
nomlanadi.
Makroskopik jismning zaryadlari ushbu jism tarkibidagi elementar 
zarralarning umumiy zaryadlari bilan belgilanadi. Makroskopik jismni zaryad 
qilish uchun uning tarkibidagi zaryadlangan elementar zarralar sonini o'zgartirish 
kerak, ya'ni unga o'tkazish yoki undan bir xil belgining ma'lum miqdordagi 
zaryadlarini olib tashlash kerak. Haqiqiy sharoitlarda bunday jarayon odatda 
elektronlar harakati bilan bog'liq.
Tana faqat o'sha harf bilan belgilangan belgi 
zaryadlari ortiqcha bo'lgan taqdirdagina zaryadlangan deb hisoblanadi. 
Agar zaryadlar nuqtali jismlarga joylashtirilgan bo'lsa, u holda ular orasidagi 
o'zaro ta'sir kuchini Coulomb qonuniga muvofiq aniqlash mumkin. SI tizimidagi 
zaryad birligi kulon – Cl ga teng bo’ladi.
Tabiatda mavjud bo'lgan minimal zaryad 
elementar zarralarning zaryadidir. SI birliklarida bu zaryadning moduli 
quyidagicha: 
e
\u003d 1.6.10 -19 C. Har qanday elektr zaryadlari boshlang'ichdan 

---

3 
bir necha marta katta bo'lgan butun son. Elementar elektr zaryadiga barcha 
zaryadlangan elementar zarralar ega. 19-asr oxirida elektron - salbiy elektr 
zaryadining tashuvchisi va 20-asr boshlarida - xuddi shu musbat zaryadli proton 
topildi; Shunday qilib, elektr zaryadlari o'z-o'zidan mavjud emasligi, ammo 
zarrachalar bilan bog'liqligi zarrachalarning ichki mulki ekanligi isbotlandi 
keyinchalik shu kattalikdagi musbat yoki manfiy zaryadga ega bo'lgan boshqa 
elementar zarralar ham topilgan. Barcha elementar zarralarning zaryadi agar u 
nolga teng bo'lmasa mutlaq qiymatda bir xil bo'ladi. Elementar gipotetik 
zarrachalar - kvarklar, ularning zaryadi 2/3 ga teng 
e
yoki +1/3 
e
kuzatilmagan, 
ammo elementar zarralar nazariyasida ularning mavjudligi taxmin qilingan. 
Elektr zaryadining o'zgarmasligi eksperimental ravishda o'rnatildi: 
zaryadning kattaligi u harakatlanadigan tezlikka bog'liq emas ya'ni, zaryadning 
kattaligi inertsial yo'naltiruvchi ramkalarga nisbatan o'zgarmasdir va u 
harakatlanadimi yoki dam oladimi-yo'qligiga bog'liq emas. Elektr zaryadi 
qo'shimchadir, ya'ni har qanday jismlar tizimining zarrachalar zaryadlari tizimga 
kiritilgan jismlarning zarralarning zaryadlari yig'indisiga tengdir. Qisqa qilib 
aytganda