Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti meliyeva shohida maksudovna

-
 
Agar topishmoq taqqoslashga asoslangan 
bo‘lsa, doimo vositachi – topishmoq tuzilgan 
predmet yoki hodisaga taqqoslanuvchi bo‘lishi 
shart. Odam tez yuguryapti – biz “uchyapti” 
deymiz – demak, qush yoqi samolyotga 
o‘xshatamiz.
-
 
Taqqoslash orqali tasvirlash 3 element orqali 
amalga oshiriladi: birinchi tasvirlovchi qism, 

---

86 
vositachi (“o‘xshashlik”) va qarama-qarshi 
(“farqli”) qismlar. Bolaga o‘yin qoidalarini 
tushunish uchun quyidagi sxema-simvollar 
ko‘rsatiladi:
1-qoida: Nimaga o‘xshaydi va nimadan farq 
qiladi? 
2-qoida: 
Qanday? 
Nima 
unga 
o‘xshash 
bo‘ladi?
3-qoida: Nima qiladi? Kim (nima) shunday qiladi? 
4 
bosqich 
Bolalarni tizim 
osti 
(ob’ekt 
qismlari) 
tushunchasi 
bilan 
ta-
nishtirish, butun 
ichidan qismlar-
ni 
ajratishga 
Bu 
bosqichda 
barcha 
topishmoqlar 
ularni 
qismlariga diqqat qaratgan holda tuziladi. 
“Tugallanmagan rasmni chiz”, “Predmetlarni 
qismlarga ajrat” kabi o‘yinlar qo‘llanadi.

---

87 
o‘rgatish.
5 
bosqich 
Tizim usti haqi-
dagi (ob’ektni 
o‘rab 
turgan 
olam) 
tasavvurlarini 
shakllantirish 
va kengaytirish. 
Bu bosqich avvalgisini aksini tashkil etadi. 
Topishmoq 
tuzishni 
yangi 
qoidalari 
bilan 
tanishamiz. 
4-qoida: Bu kimda bor? (bir predmetta ham, 
boshqasida ham bor). 
6 
bosqich 
Predmetlarni 
funksiyasini 
ko‘rishga, 
asosiy 
va 
qo‘shimcha, 
yaqqol 
va 
yashirin 
belgilarini 
kuzatishga 
o‘rgatish.
Ko‘pgina predmetlarni nomi ularni vazifasini 
ifodalaydi. Masalan, taroq, chizg‘ich, isitgich. 
Agar boshqa predmetlar nomini ham shu tamoyil 
asosida nomlasak, topishmoq tuzishni yangi 
usulini vujudga keladi. Masalan, bolalar “kesgich” 
deb nimani aytishimiz mumkin?
7 
bosqich 
Bolani ob’ektni 
ijobiy va salbiy 
(foydali va za-
rarli) 
tomonlarini 
anglashga 
o‘rgatish 
“Yaxshi – yomon” o‘yini qo‘llanadi. Biron 
predmet yoki hodisaning yaxshi va yomon 
tomonlari borligi haqida iloji boricha ko‘proq 
javoblar beriladi.
8 
Fantaziya 
va 
diqqatni 
rivojlantirish, 
so‘z boyligini 
rivojlantirish. 
1-mashq 
“Sirli xat”. Harf yoki raqamni albom varog‘iga 
yozib, so‘ng undan rasm chizish.
2-mashq 
Bolalarga so‘zlarning bir qismi berilib, bolalar 

---

88 
bosqich Bolalarni 
topishmoq 
tuzishga mashq 
qildirish.
ulardan so‘zlar yasashi joiz.