1-amaliy mashg‘ulot

axborot
dir. 
Axborot termini aslida lotincha “
information
” sozidan olingan bo‘lib, 
tushuntirish, bayon etish, xabar berish kabi ma’nolarni anglatadi. 
Axborot haqida tushuncha berayotib, bir kitobda shunday jumlalar 
keltiriladi: 
“Biz modda va energiyani dunyoning ikki muhim mazmuni, uning ikki 
muhim tarkibiy qismi deb bilamiz. Masalan, atrofimizdagi hamma narsa: havo va 
suv, tog‘ va o‘tlar, metallar – bularning barchasi moddadir. Shuningdek, 
o‘zimizning tanamiz, muskul va nervlarimiz, qon va terimiz – bularning barchasi 
modda, atom va molekulalardir. 
Energiya esa bizning dunyoni harakatga keltiradigan ta’sir manbaidir. 
Masalan, kimyoviy reaksiya energiyasi, Quyosh energiyasi, elektr energiyasi va 
hokazo. 
Lekin, o‘simlik, hayvon, odam va umuman turiklik olamining mavjud 
bo‘lishi uchun muhim va zarur bo‘lgan yana bir narsa bop. U, dunyoning uchinchi 
mazmuni, uchinchi eng muhim tarkibiy qismi bo‘lgan axborotdir
3
”. 
Darhaqiqat, bu borliq ibtidosidan intihosi qadar mavjudlikning asosiy 
mezonlaridan biri – axborot ekanligini hammamiz yaxshi bilamiz. Axborot kishilik 
jamiyati uchun qanchalik zarur bo‘lsa, hayvonot va nabotot olami uchun ham shu 
qadar muhimdir. 
Axborot shunchalik muhim kategoriya ekanki, insoniyat uni hatto kelajak 
avlodga ham to‘la-to‘kis yetkazishga imkon qidirib keladi. 
Axborotga olimlar tomonidan ta’rif berishga urinishlar ko‘p bo‘lgan, 
masalan, axborot nazariyasi asoschilaridan biri Klod Shennon axborotni “narsa 
haqidagi bilimlarimizda mavjud bo‘lgan noaniqlikning bartaraf etilishi” deb e’tirof 
2
Intranet 
[ing . intranet — ichki tarmoq] internet texnologiyasi, dastur taʼminoti va qaydnomalari asosida tashkil 
etilgan maʼlumotlar ombori va elektron jadvallar b-n jamoa boʻlib ishlashga imkon beruvchi korxona va tashkilot 
miqyosidagi kompyuter tarmogʻi. 
3
Kushnirenko A.G., Lebedev G.V., Sxoren R.A. Informatika va hisoblash texnikasi asoslari. – T.: “O‘qituvchi”, 
1991. 

---

etgan bo‘lsa, kibernetka fanining asoschisi Norbert Viner axborotni “bizning va 
sezgilarimizning tashqi olamga moslashuvimizdagi mazmunni ifodalash” deb 
qaraydi. 
Ta’kidlash joizki, axborot tushunchasiga har tomonlama ilmiy asoslangan 
ta’rif berish mumkin emas, chunki informatikaning asosiy boshlang‘ich 
tushunchasi bo‘lib, u juda ko‘p ma’noni o‘z ichiga oladi. 
Abu Nasr Forobiy bilish jarayoni haqida quyidagicha fikr yuritadi: “bilish 
ikki bosqich – aqliy bilish va hissiy bilishdan iborat bo‘lib, ular o‘zaro bog‘liq, 
lekin biri ikkinchisisiz vujudga kelmaydi”. Ko‘rinib turibdiki, bilishning mazkur 
bosqichlari axborotsiz shakllanmaydi, demak, axborot bilishning asosini tashkil 
etuvchi element hisoblanadi. 
Forobiy o‘zining “Ilm va san’atning fazilatlari” risolasida tabiatni bilish 
jarayoni cheksiz ekanligini ta’kidlaydi, ya’ni bilim 
bilmaslikdan bilishga
, 
sababni 
bilishdan oqibatni bilishga
, 
sifatlardan mohiyatga qarab boradi 
va buning asosida 
ilm borgan sari ortib, chuqurlashib boradi, deydi. 
Olim insonning axborotni qayta ishlash xususiyatini sezgi a’zolari bilan 
bog‘liq holda vujudga kelgan tashqi talablar deb baholaydi, ya’ni uning aytishicha, 
odamning ibtidosida avvalo “oziqlanish talabi” paydo bo‘lib, unga ko‘ra odam 
ovqatlanadi. Shundan so‘nggi talablar “tashqi talablar” bo‘lib, ular bevosita tashqi 
ta’sir natijasida sezgi a’zolari orqali vujudga keladi. Mazkur “tashqi talablar” besh 
turli bo‘lib, ular: teri-badan sezgisi, ta’m bilish sezgisi, hid bilish sezgisi, eshitish 
sezgisi va ko‘rish sezgisidir. 
Agar alloma Forobiy fikrlaridan kelib chiqadigan bo‘lsak, axborotni qanday 
tushunish mumkin, degan savolga quyidagicha javob berishimiz mumkin: