оаш'шрюк.~гши1сп
*
15—
59
Ахрли таркибида ёшлар салм оги н и н г юкрри булиши,
биринчи навбатда, тугилиш даражасига богликдир. Туги-
л и ш н и н г юкрри даражада булиши ахрли таркибида ёшлар
с а л м о ш н и н г юкрри булиш ини таъминлайди. Л ек и н ахрли-
н и нг ёш таркиби фак,ат тугилишга эмас, балки улим д а р а
жасига х;ам боглик,.
Маълумки, Узбекистон дунёда тугилиш даражаси нисба
тан юкрри булган давлатлардан х1исобланади. Лекин улкадаги
говори тугилиш даражаси \ам м а вак,т х,ам а \о л и н и н г мунтазам
купайиб боришини таъминлай олмаган. Айник,са, XX асрнинг
иккинчи ярмига к,адар Узбекистонда болалар улими юкрри
булган ва тугилган фарзандларнинг 50-60 фоизи болалик ва
усмирлик давридаёк, нобуд булишган. Бу \о л улка ахрлиси ёш
таркибида х,ам ифодаланади. Масалан, 1926, 1939 "йилларда
у т к а з и л г а н ахрли руйхати м а ъ л у м о т л а р и г а Караганда,
Узбекистон ахолисинин г умумий м икдорида 0-9 ёшдаги
болалар салмоги 23-24 фоизни ташкил этган булса, 1959-
1989 йиллардаги а^оли руйхати м аъ лум отлари да эса бу
курсаткич 28-32 фоизни ташкил этди.
Ахрли таркибида болааар салмоги республиканинг к,иш-
лок, жойларида, айникра, юкрри булди, 1959-1989 йилларда
32,5 ва 32,6 фоизни ташкил этди. Шах,ар жойларида эса бу
курсаткич 25,6 ва 24.9 фоизни ташкил этган.
Ахрли таркибида болалар салмогининг ошиб бориши,
биринчи навбатда, 1940-1970 йилларда болалар улимининг
кескин камайиши билан ботик,. Статистик маълумотларнинг
курсатишича, 1940 йили Узбекистонда х,ар 1000 нафар ту-
www.ziyouz.com kutubxonasi
гилган болаларга нисбатан 1 ёшгача булган болалар улими
106,1 ни ташкил этган булса, 1970 йили эса 31,0 ни ташкил
этди. Бу курсаткичлар республиканинг ша\ар жойларида 82,0;
28,4 ни ташкил этган. Болалар улимининг камайиши 1-4, 5-
9 ёшли гур\%ларда \а м кузатилади. Ушбу даврда Узбекистон
да а^олининг \ам м а ёш гуру>утарида улим кескин камайди.
Республикада умумий улим коэффициенти 1940-1970 й и л
ларда 13,2 фоиздан 5,5 фоизгача камайди.
А\оли таркибида болалар салмогининг ошиб боришига
бевосита таъсир этувчи омиллардан яна бири Узбекистонда
тугилаётган болалар микдорининг купайиб боришидир. Узбе
кистонда 1940 йили 222,5 минг бола тугилган булса, 1970
йили уларнинг микдори деярли 2 баробарга усди ва 401,6
мингни ташкил этди. Тугилиш суръати, айникса, 1960-1970
йилларда жуда юкори булган. Чунки шу йилларда иккинчи
жахрн урушидан кейинги тикланиш даврида тугилган бола
лар камолот ёшига етиб, оила курганлар ва фарзанд кура
бошлаганлар. Агар Узбекистонда 1950 йили тугилиш нинг
умумий коэффициенти 30,8 фоизни ташкил этган булса, 1960
йили 39,8 фоиз булган. Ушбу даврда тугилган болалар эса 1975-
1980 йилларда камолот ёшига етганлар ва натижада ахрли
таркибида 15-19, 20-24 ёшли гурухдарнинг салмоги кутарил-
ган. Масалан, 1959 йилги ахдли руйхати утказилган даврда
жами а\олининг 24,7 фоизини 15-29 ёшдаги ёшлар ташкил
эгган булса, 1979 йилги ахрли руйхати утказилган даврда эса
уларнинг салмоги 29,6 фоизга етди. Бу \ол эса, уз навбатида,
Узбекистонда янги оилалар ташкил топишига ва оилалар мик,-
дорининг купайишига олиб келди.
Узбекистон а \олисининг ёш таркибини дунё ахрлисининг
ёш таркиби билан тацкрслаганда \ам Узбекистонда болалар
салмогининг анча юкррилиги кузатилади.
Куйидаги жадвалда келтирилган маълумотлардан куриниб
турибдики, Узбекистонда болалар салмоги юкрридир. 1970
йили республика ахрлисининг деярли ярмини 0-14 ёшли бо
лалар ташкил этган. Бу, албатта, юкррида айтган нм издек, узбек
оилаларида фарзанд тугилиши суръатининг юк;орилиги билан
боглик,. Ушбу богликушк Африка ахрлисининг ёш таркибида
\ам кузатилади. Айни^са, Ш аркай ва Барбий Африка давлат-
ларида тугилиш жуда юкрри булиб, \ар бир 15-49 ёшдаги аёлга
тугри келадиган болалар микдори 6,7 ни ташкил этади. Ах;оли
м и к д о р и д а б о л ал а р с а л м о г и эс а 5 0 -5 2 ф о и з г а е т а д и .
www.ziyouz.com kutubxonasi
Do'stlaringiz bilan baham: |