Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўзбекистон республикаси қурилиш вазирлиги

Yoshlarni tarbiyalashda oliy ta’lim muassasalarining o’rni 
SamDAQI o’qituvchisi R.T.Parmanova , SamDU II-kurs talabasi magistranti 
M.T. Parmanova, XTBI ga qarashli 23-Umum ta’lim o’qituvchisi J.T.Parmanov 
 
Fuqaro tarbiyasi-bu avvalo shaxsning ijtimoiy intilishidit. Har bir 
tarbiyachi, o’qituvchi, ota-ona oldida bolani jamiyatimizning hayotini belgilab 
beradigan g’oyaviy-axloqiy ideallariga sadoqat hurmat ruhida tarbiyalash vazifasi 
turibdi. Mana o’sha ideallar: Vatanga muhabbat, tinchlikka intilish, insonga 
hurmat, jamiyat ravnaqi yo’lida mehnat qilish, bilimga hauotini kamol toptirish
vositasi deb qarash. 
Bizing nazarimizda eng asosiysi va eng qiyini har bir bolani ona yurtning 
ertangi kuni to’g’risidagi o’ylari bezovta qilib turadigan, mamlakatning gullab-
yashnashi uchun butun kuch-imkoniyatlarini samimiy bag’ishlashga tayyor, Vatan 
tuyg’usini yuksak darajada his qiladigan etib tar biyalashdir. Bugungi kunda 
kishining kuch-qudratini oshiradigan xayoliy emas, balki xaqiqiy vatanparvarlik 
har qachogidan zarurroq bo’lib qoladi. 
Fuqaro tarbiyasining muvaffaqiyati ko’p jihatdan o’sha tarbiya sodir 
bo’layotgan umimy ijtimoiy vazifaga bog’liq. Shu ma’noda hozirgi davr juda 

---

29 
murakkab, shuningdek nihoyatda qulay sharoit vujudga keldi. Bugungi 
o’zgarishlar oldinga harakat qilishimizga xalal berayotgan hodisalarga qarshi 
ko’rash, ma’naviy poklanish, xususiyatlariga ega. Hozirgi kunda yangrab turgan 
xaqiqat saboqlari yosh avlodni tarbiyalashga yangicha yondashuvni talab etmoqda. 
Bolalardan xaqiqatni yashirib bo’lmaydi. Haqiqat vositasida tarbiyalash-
yosh fuqaroni shakillantirishning asosiy shrtlaridan biridir. Ba’zan: hozir ijtimoiy 
hayotda urf bo’layotgan turmush hodisalariga o’ta tanqidiy munosabat oliy goh 
talabalardagi shunday ham rad etuvchanlik kayfiyatini kuchaytirib yubormaydimi? 
degan hadiksirashni sezish mumkin. Imonimiz komilki, bunday emas. Agar biz 
tarbiyalanuvchilarimizga iqtisodiyot va boshqa sohalardagi xatoliklar jamiyat 
uchun umuman olganda xos emasligini, bularning hammasini yengib o’tish, 
tuzatish mumkinligini tushuntira olsak bunday bo’lmaydi. Bu esa eng, yaxshi 
hammadan yaxshi Vatanda yashayotganligimizga zid kela olmaydi. Har bir
vatanparvr uchun o’z o’lkasiga shunday munosabatda bo’lishi tabiiy hol. V.A. 
Suxomlinskiy Vatanni u qanday bo’sa shundayligicha, ya’ni hech qanday 
pardozlamay, zeb bermay sevish va uni ajdodlar qo’lidan shu holicha olib yanada
takomillashtirish kerakligini aytgan edi. Xalqning quvonchlari va tashvishlariga 
shaxsan sherikligini amalda tasdiqlamoqchi har bir chinakkam fuqaro xuddi ana 
shunday faol mavqieda turishi zarur. Bugungi kunda shu narsa ham nihoyatda 
muhimki, buning uchun oliy gohni bitirishni mustaqil hayotga qadam quyishini 
ko’tib o’tirish mutlaqo shart emas. 
Ular mustaqillikni erkin fikirlash va harakat qilishni, o’z yoshlik sha’ni 
g’ururlariga e’tiborli bo’lishni istashadi va bularning hammasini allakimning 
hisobidan, xavf-xatarsiz, kurashsiz va yo’qotishlarsiz qo’lga kiritishmoqchi. 
Ulardan eng “dalil”lari oliy gohga ota-onasini yuborishi yoki imzosiz xat yozishi 
mumkin. Shunday fikirga keldik: bundaylarga yakka hokimlik vaziyati hatto qulay 
ham, chunki bunday vaziyat faoliyatsizlikni maqullaydi, hech narsa bilan mashg’ul 
bo’lmaslik uchun zamin yaratadi. 
Har qanday, ayniqsa endi shakillanayotgan shaxs ma’lum darajada 
mustaqillikka , o’zini kamol toptirishda muayan erkinlikka ega bo’lishi zarur. 
Faqat muayyan erkinlik va mustaqillik darajasi miqdorini hech kim hech qachon 
aniq belgilab bera olmaydi. Bu miqdor o’zgaruvchan va mutlaqo xususiydir. U 
ko’p narsaga bog’liq, darvoqie shunisi ham borki, faqatgina idora va xuquqni 
qo’lda tutib turgan kattalargagina bog’liq emas. Har bir inson har kuni gapirish 
yoki indamay qo’ya qolish, ojizlarni homoya qilish yoki o’zini ayash, o’rtoqlar 
bilan birga ishlash yoki xursandchilik qilish, o’zligini namoyon etish yoki panaga 
qochish, haqiqat uchun bahslashish yoki sizniki ma’qul deyish kabi tanlash
vaziyatiga ko’p tushib qoladi. Shunda inson tanlay boshlaydi. Bunda u buyruq yoki 
tavsiyarga o’zining shaxsiy dadilligi, halolligiga tayanib ish ko’radi. U ish uchun, 
jamoa uchun mas’ulyatni o’z buyniga olishdan cho’chimaydi. U mustaqil ish 
ko’radi. 
Biz noumidlarning; bularning hammasi safsata, balandparvoz so’zlar, deya 
iljayotganlarni ko’rib turibmiz. Bizingcha esa, “hech kimga hech narsa kerakmas”
deyishning o’zi safsatadan boshqa narsa emas. Men jamiyatimizda halol pok 
insonlar hamisha ko’pchilikni tashkil etishiga chin qalbimizdan ishonamiz. Lekin 
laholat, razolat, hudbinlik shunchalik tajavo’zkotliki, darhol ko’zga tashlanadi, 

---

30 
kamtoronaezgu ishlarga nisbatan ular ko’proq ko’zimizga tashlanadi. Xuddi shu 
boisdan hayot tajribasidan saboq olmagan oliy goh talaba ongida o’ziga xos 
noto’g’ri tushuncha hosil bo’ladi. Natijada jaholatning yengilmasligi haqidagi 
noto’g’ri tasavvur tug’iladi. Yo’q uni yengsa bo’ladi, faqat o’z-o’zidan yo’qolib 
ketmaydi, kurashish shart. 
Shaxsning fuqorolik fazilatlari oliy gohda shakillanishi barcha o’quv 
yillari va tarbiya jarayonida sodir bo’ladi. Ta’bir joiz bo’lsa, oliy gohda ma’lum 
ma’noda bo’lajak fuqaro shaxsining ildizi shakillanadi. Tugal shakillanish esa 
mustaqil hayot quynida inson fuqarolik huquqini ola boshlagach yuz beradi. 
Shunisi ham borki, ana shu tugal ravishda o’zini –o’zi anglash ko’pchilik uchun 
qiyin kechadigan jarayondir. Chunki ideal tasavvur bilan real hayot o’rtasida 
to’qnashuv sodir bo’ladi. Tarbiyalanuvchilarimiz turmush ziddiyatlariga duch 
kelganlarida vahimaga tushub qo’l qovushtirib turmay, aksincha uni qarshi 
harakatga, kurashga da’vat deb qabul qila bilishlari muhimdir. 
Holbuki, biz bitiruvchilarni mehnat quchog’iga tayyorlash tashvishlari 
ortidan ularni fuqarolik hayoti quchog’iga tayyorlashni unitib quyamiz. 
Oliy gohda jaholatga qarshi kurash bo’yicha saboq berish uchun o’z ishida 
salbiy holatlarni maxsus ravishda vujudga keltiraolmaydi, ularning andozasini 
yarataolmaydi. Lekin aytib o’tganimizdek bunday vaziyat talabalar orasida tez-tez 
yuzaga kelib turadi. Tarbiyalanuvchilarimizning himoyalanganligi, hayotning 
og’ir tuqnashuvlarida o’zini yo’qotib quymaslik qobilyati, jaholatga qarshi harakat 
qila bilish xislati kabi muammolar oliy gohdagi tarbiyaviy ishda albatta ko’zga 
tutilishi