Poyurovskaya I. Ya. Stomatologik materiallarshunoslik: o'quv qo'llanma

Guruch. 8.1.
Metalllarning kristall panjaralarining tuzilishiga misollar
tashqi elektron orbitalarining ronlari umumlashtirildi, kollektivlashtirildi. Masalan, 40 
ming atmosfera (3922,66 MN / m) bosim ta'sirida odatdagi metalloid fosfor
2
) hajmi 25% 
ga kamayadi va metall o'tkazuvchanlikka ega bo'ladi, bu uning tashqi elektronlarini 
kollektivlashtirish bilan izohlanadi. Yuqori tashqi bosim ta'sirida qo'shni atomlarning 
markazlari orasidagi masofalar tashqi elektron orbitalarining o'lchamlaridan kichikroq 
bo'ladi. Natijada, tashqi qatlamlarning elektronlari ijtimoiylashadi. Bosim chiqarilganda 
oddiy fosforning xossalari tiklanadi.
Agar ma'lum bir metalning kristalini ko'rib chiqsak, u holda bu kristallda turli 
yo'nalishdagi mexanik, optik, elektr va boshqa xususiyatlar bir xil emas. Bu hodisa 
deyiladi
anizotropiya. 
Amorf jismlar aniq tartiblangan tuzilishga ega emas, ularning 
xossalari kristall jismlarning xususiyatlaridan farqli o'laroq, barcha yo'nalishlarda bir xil, 
ya'ni. amorf materiallar
izotropik. 
Agar metall tanasi bir xil yo'nalishdagi kristallardan 
iborat bo'lsa, u holda butun polikristal tanani anizotropik deb hisoblash mumkin. 
Ko'pincha metallar turli yo'naltirilgan yoki turli yo'naltirilgan kristallardan iborat. Kristalli 
tuzilishiga qaramay, bunday metallar izotropik deb ataladi.
Kristallanish - suyuq yoki gazsimon holatdan qattiq holatga o'tish (birlamchi 
kristallanish), shuningdek, qotib qolgan metallni sovutish (ikkilamchi kristallanish) 
jarayonida bir fazaning boshqasiga o'tish jarayonida kristallanish jarayoni.
Metallning suyuq erigan holatdan qattiq holatga o'tishi bu jarayon davomida uning 
haroratining o'zgarishida namoyon bo'ladi. Odatda, metallarning kristallanishi uchun 
haroratga bog'liqlik bosqichma-bosqich bo'ladi. Quritish jarayonida issiqlik hosil bo'ladi. 
Bu issiqlik qattiqlashuvning yashirin issiqligi deb ataladi, u fizika kursida o'rganilgan 
sintez issiqligiga teng va 1 g moddaning suyuqlikdan qattiq holatga o'tishida ajralib 
chiqadigan issiqlikning kaloriya soniga mos keladi. . Shuning uchun eritmani metallning 
erish haroratidan pastroq sovutish kerak. Eritmaning bunday qo'shimcha sovishi 
subsovutish deb ataladi va berilgan sharoitlarda kuzatilgan harorat va haqiqiy erish 
nuqtasi o'rtasidagi harorat farqi to'liq sovutish darajasi deb ataladi. Hipotermiya vaqtida 
kristallanish jarayoni boshlanadi. Kristallanish jarayoni boshlanganidan so'ng, 
termoyadroviyning yashirin issiqligi haroratning oshishiga olib keladi, keyin esa 
kristallanish jarayoni tugagunga qadar doimiy bo'lib qoladi. Yuqori sovutish jarayonida 
atomlar ma'lum bir metallning kristall panjarasiga mos keladigan ma'lum bir fazoviy 
tartibda joylasha boshlaydi (8.2-rasm).

---

Yuqori sovutish darajasi kristallanish jarayonining asosiy parametrlariga katta ta'sir 
ko'rsatadi: kristallanish markazlarining "yadrolanish" tezligi va kristall o'sish tezligi. 
Hipotermiya darajasining past qiymatlarida, qachon