Z nishonova, D. Qarshiyeva eksperimental psixologiy a

u «faoliyat mahsullarini
o‘rganish» 
yoki 
«praksimetrik metod» 
deb ifodalanadi.
Eksperimentator tadqiqotlar matnini, faoliyatning, predmetli 
mahsulotini turli xil maqsadlarda o ‘tkazishi mumkin. Shaxs psixo- 
logiyasining keng yoyilishi ijodiy psixologiya va psixologiya tarixi, 
bir shaxsning yoki ko‘p odamlar hayot yo ‘lining o ‘ziga xosligi -
biografik metod nomini oldi.
«Arxiv metodi» xilma-xilligiga kontent-analiz texnikasi ham 
iaalluqlidir. 
Kontent - analiz 
o ‘zidan yanada takomillashtirilgan 
hujjatlar analizining qat’iy metodlarini namoyon qiladi. Tadqiqotchi 
mazmun birligini ajratib, olingan m a’lumotlarni umumlashtiradi.
Bu metod nafaqat psixologiyada, balki boshqa ilmiy adabiyot- 
larda ham keng tarqalgandir. Bu metoddan ko‘p hollarda, asosan, 
siyosiy psixologiya, reklama psixologiyasi, aloqalarda keng foyda­
laniladi. Kontent-analizni ishlab chiqish G.Lassuela, Ch. Os-gud,
B.Berelsonlar nomi bilan bog‘liq bo‘lib, ular «Kontent-analiz, kom- 
munikativ tadqiqotlar» fundamental monografiyaning mualliflaridir.
Kontent-analizdagi matn tahlilining standart birligi bo‘lib:
1) so‘zlar; 2) tugallangan fikr; 3) mavzu; 4) personaj; 5) m uallif 
va 6) yaxlit holdagi yoMlanma hisoblanadi. Ular bir mazmunda 
yanada umumiy tuzilish sifatida ko‘rib chiqiladi. Kontent-tahlil 
m a’lumotlarini qayta ishlashning bir qancha usullari mavjud.
Oddiy matndagi u yoki bu birliklarning ko‘rinish darajalarini 
qayd etilishidir. Tadqiqotchi bu ko ‘rinishlar darajasini u yoki bu 
birliklarini turli matnlarda qo ‘llab, undagi o'zgarish boshidan, to 
yakunlanishga qadar aniqlaydi.
Analizning ikkinchi tipi - matndagi kontent - analiz birligini 
matritsa turidagi mujassam ko‘rinishlari hisoblanadi.
Bunda: masalan, turli xil yo‘llanmalarda erkinlik chastatosi A va 
D birlikda yoziladi.
Hamkorlikdagi to'qnashuv shartli tasodifiy ajratiladi va u 
R(AV)=R(A) x R(V).
Bir yo ‘llanmadagi ikki birlikning hamkorlikdagi ko‘rinishlari 
belgilanadi.
To‘qnashuvning empirik matritsasini turli birliklarini nazariy 
m atritsa bilan taqqoslash mumkin. Bu muolaja Osgud tomonidan 
taklif etilgan va muloqot psixologiyasida keng tarqalgan.
24

---

Proektiv testlardagi natijalarni qo‘llashda, suhbat materialida 
kontent - analizdan foydalaniladi.
Gromozdni muolajasiga qaramay, kontent - analiz ko‘pgina 
yutuqlarga ega; tadqiqotchining sinaluvchini xulqiga nisbatan ta’siri, 
m a’lumotlar ishonchliligi tekshiriladi. Bu metodni tarixiy hujjat- 
larning analizida tavsiya etish mumkin. Kontent - analiz oxirgi holda 
ko'p qirrali m a’lumotlar analizi, psixosemantika rivojlanishida 
bog'lanish, «ikkinchi nafas» nomini oldi.