S. Y. Yusupov, sh. R. Gulomov, N. B. Nasrullayev

Raqamli kriminalistika (digital forensics) – 
kompyuterlar, 
ma‘lumotlarni saqlash tizimlari, kompyuter tarmoqlarida, mobil va 
boshqa raqamli qurilmalarda joylashgan raqamli dalillarni yig‗ish va 
jinoyatlarni (insidentlarni) tadqiq qilish haqidagi amaliy fan, 
kriminalistikaning bir bо‗limi.
Raqamli kriminalistika masalalari 
bu
 
raqamli dalillarni saqlash, 
identifikatsiya qilish, olish va hujjatlashtirish hisoblanadi. 
Raqamli jinoyat:

raqamli texnikaga qarshi yо‗naltirilgan jinoyat; 

---

7 

raqamli texnika dalillarni saqlab qoluvchi jinoyat; 

raqamli texnika yordamida amalga oshiriluvchi jinoyat. 
Forenzikaning qо‘llanilish sohasi: 
kompyuter axboroti tajovuz 
obyekti, kompyuter esa jinoyatni sodir etish quroli, hamda qandaydir 
raqamli dalillar kabi shakllanuvchi hodisalarni tadqiq qilish. Avvaliga 
kompyuter jinoyatlari uch yо‗nalishi ajratilgan: 

kompyuterni, hisoblash tizimini yoki kompyuter tarmog‗ini 
pul, mulk yoki xizmatlarni olish maqsadida foydalanish yoki 
foydalanishga urinish; 

kompyuter, hisoblash texnikasi, kompyuter tarmoqlari yoki 
ulardagi matematik ta‘minot, dasturlar yoki axborotni о‗zgartirish, zarar 
yetkazish, yо‗q qilish yoki о‗g‗irlash maqsadida qasddan qilingan 
ruxsatsiz harakat; 

kompyuterlar, hisoblash tizimlari yoki kompyuter tarmoqlari 
orasidagi aloqalarni qasddan ruxsatsiz buzish. 
Sо‗nggi yillarda insidentlar soni geometrik progressiya bо‗yicha 
oshmoqda, quyidagi terminlar almashdi: «axborot jinoyati», «axborot 
texnologiyalaridan 
foydalangan 
holda 
sodir 
etilgan 
jinoyat», 
«kiberjinoyat» va hozirda kompyuter jinoyatlarini uch yо‗nalishga 
ajratiladi: 

axborot xavfsizligiga qarshi jinoyat; 

elektron axborot boshqa jinoyatni sodir etish vositasi sifatida 
hisoblanuvchi jinoyat; 

kompyuter va boshqa elektron texnikadan foydalangan holda 
sodir etiladigan jinoyat. 
Kompyuter jinoyati milliy va iqtisodiy xavfsizlikka jiddiy tahdid 
soladi va 70-yillardan boshlab ilg‗or davlatlarda kompyuter jinoyatlari 
bilan kurashish bо‗yicha maxsus bо‗limlar yaratilmoqda, oliy ta‘lim 
muassasalarida axborot jinoyatlarini tadqiq qilish usuli bо‗yicha kurslar 
о‗qilmoqda. 
Bu kurslar kompyuter jinoyatchiligi bilan kurashishning quyidagi 
asosiy yо‗nalishlarini qamrab oladi: 
1. Insidentlarga reaksiya qilish (Incident response)
2. Insidentlarni tergov qilish (eDiscovery) 
3. Raqamli kriminalistika (Digital Forensic) 
4. Insidentlar monitoringi (Monitoring Incidents). 
Raqamli kriminalistika kompyuter jinoyatlarini tergov qilishning 
asosiy yо‗nalishlaridan biri hisoblanadi. Mutaxassis-kriminalistlar о‗z 

---

8 
ishlari davomida ularga insident sababini va xronologiyasini о‗rnatish, 
hujumni amalga oshirish maqsadlari va usullarini aniqlashtirish hamda 
aloqador 
shaxslarni 
kо‗rsatish 
imkonini 
beruvchi 
maksimal 
ma‘lumotlarni tahlil qiladi. 
Raqamli axborotni tashuvchilarni tahlillash vaqtida mutaxassislar 
hodisalar xronologiyasini qayta tiklashadi; fayl tizimlari, operatsion 
tizimlar, ilovalar jurnallarini tahlillaydi; operatsion tizim reyestri 
kalitlarini о‗rganishadi; zararkunanda dasturiy ta‘minot yо‗qligiga 
tashuvchini tadqiq qilishadi. Yana kompyuter kriminalistika doirasida 
maxsus yо‗nalishni - funksional, zararkunanda dasturlar ishining 
algoritmi va tarmoq aloqalarini о‗rganishga yо‗naltirilgan virusli 
analitikani ham ta‘kidlash lozim.