Rtа mахsus tа’lim vаzirligi nizomiy nomidаgi toshkent dаvlаt pedаgogikа universiteti

Tayanch tushunchalar:
Mardoniy, Doro I, Sparta, Marafon, Miltiad,
Ksеrks, Lеonid, Salamin, Triyerlar, Afina dеngiz ittifoqi, Kaliy sulhi, Qishloq 
xo‘jaligi, hunarmandchilik, ergatsеriya, Pirеy, savdo, qullarni jazolash, Xalq 
yig’ini, dеmos, Pеrikl, stratеg, shahar-davlatlar ittifoqi, Quldorlik dеmokratiyasi, 
gеliеya, eklеssiya, fеtlar, arеopag, agora.
 
Mustahkamlash uchun savollar: 
1.
Yunon-Eron urushlaridan kеyin xo‘jalik taraqqiyoti qanday kechdi?
2.
Qishloq xo‘jaligi haqida o‘zlab bering.
3.
Hunarmandchilik va savdo qanday axvolda edi?
4.
Yunonistonda qulchilikning kuchayishi sabablarini ayting. 5. Afinada 
quldorlik dеmokratiyasining rivojlanishi haqida so‘zlang.
6.
Pеrikl faoliyati qanday ahamiyatga ega bo‘lgan edi?
7.
Quldorlik dеmokratiyasining chеklanganligini nimalarda ko‘ramiz?
 
Ma`ruza №26-27 
Mavzu: Afina quldorlik demokratiyasining ravnaqi 
 
1.
Arxaik davr boshlarida Attika.
2.
Solon islohotlari.
3.
Afinada Pisistrat tiraniyasi.
4.
Klisfenning islohotchilik faoliyati.
1. Arxaik davr boshlarida Attika. 
O`rta Yunonistonning janubiy-sharqiy 
viloyatlaridan biri, markazi Afina bo`lgan Attika misolida yunon polisining 
shakllanishini 
atroflicha 
ko`rish 
mumkin. 
Yunonistonning 
markaziy 
viloyatlaridan biri bo`lgan Attikaning maydoni 2250 km kv bo`lib, Spartadan 
keyingi o`rinda turgan. Barcha tomonlari dengiz va tog`lar bilan o`ralgan Attika 
dehqonchilik uchun noqulay bo`lgan. Kumush konlari, marmarning mo`lko`lligi 

---

148
savdo-hunarmandchilikning ilk taraqqiyotiga yordam berdi. Qulay dengiz 
gavanlari dengizchilikning rivojlanishiga sabab bo`ldi. Dastlab Attika aholisi 
kichik qishloqlarda yashagan. Keyinbchalik esa, ular qoyatosh bag`rida 
joylashgan Afina akropoli markazi bo`lgan shahar atrofida birlashdila
r. 
Jahon tarixida Xalq boshqaruvini ya’ni demokratiyani joriy etishga ilk urinish 
aynan Afinada boshlangan. Demokratiya so‘zi yunonchadan tarjimasi “xalq 
xokimyati” ma’nosini anglatadi
56
.
Attikaning qadimgi aholisi ioniylar va pelasglarga doriylarning ko`chishi ta’sir 
qilmadi. Attik doriylar hujumini qaytardi. Doriylar Peloponnesdan haydab 
yuborgan axeylarning bir qismini qabul qildi. Bu yerda yunon tilining ioniy 
shevasida so`zlashadigan qabilalar guruhi to`rt urug` yoki qabila (fil)ga bo`lingan 
edi. Har bir fil bir necha o`nlab urug`lardan iborat bo`lgan uch fratriyaga 
bo`lingan.
Gomer davrida Attika aholisini urug` zodagonlaridan chiqqan yo`lboshchi
basileylar boshqargan. Basileylar oliy hukmdor, sudya, kohin va harbiy boshliq 
vazifasini bajarganlar. Boshqa yunon polislariga bo`lganidek, basileylar huzurida
Afinada oqsoqollar kengashi-areopag bor edi. Afsonalarga ko`ra, Afina aholisini 
birlashtirgan afsonaviy Tersiy aholini uch guruhga bo`ladi: yer egalari-
yevpatridlar, dehqonlar-geomorlar va hunarmandlar-demiurglar.
Attika viloyati 12 alohida hudud-qabila okruglariga bo`lingan. Ularning 
markazlari Afina, Torika, Marafon, Afidna bo`lgan. Er. avv. VIII asr davomida 
xo`jalik va xususiy mulkchilikning rivojlanishi natijasida yevpatridlar 
basileylarning huquqini asta-sekin cheklay boshladilar. Ular o`zlarining ichidan 
arxontlar (oqsoqollar)ni saylay boshlaydilar. Basileylarning boshqaruv 
vakolatlari harbiy arxont(boshliq, sudya)ga o`ta boshladi. Natijada basileylarga 
faqat kohinlik vazifasi qoldi va u saylana boshlandi. Shunday qilib, Afinada 
hokimiyatni yevpatridlar orasidan har yili saylanadigan 9 arxont boshqara 
boshladi. Ularning o`rtasida ijroiya, harbiy va sud hokimiyati taqsimlangan edi.
Yil davomida arxont vazifasini bajargan yevpatridlar o`z o`rinlarini yangi 
saylanganlarga bo`shatib berib, o`zlari areopagning umrbod a’zolari bo`lib qolar
edilar. Areopag er. avv. VIII-VII asrlarda eng obro`li hokimiyat organi bo`lgan.
Yevpatridlar kolonizatsiya va dengiz savdosiga faol qatnashdilar. Tovar 
ishlab chiqarish, savdo-hunarmandchilik tez rivojlandi. Attikada dehqonlarni 
qarzga botish jarayoni kuchayib ketdi va natijada qarzi uchun qul qilish odatdagi 
holga aylanib qoldi. Er. avv. VII asrning ikkinchi yarmida Attikada 
ijtimoiysiyosiy vaziyat keskinlashib ketdi. Er. avv. VII asrning 30-yillarida 
zodagon Kilon hokimiyatni bosib olishga urunib ko`rdi. Arxont Drakont 
tomonidan 622yilda og`zaki qonunchilikning yozma to`plamga keltirilishi urug` 
zodagonlarining 
hokimiyatini 
zaiflashtirdi. 
Drakont 
qonunlari 
bilan 
urug`chilikning qoldig`i bo`lgan xun olish ta`qiqlandi. Jazolash funksiyasi 
areopagga berildi. Drakont qonunlari shafqatsiz bo`lib, o`g`rilikjinoyati uchun 
o`lim jazosi belgilangan. Mehnat qilmagan fuqarolar jazolanar edi.
56
Worlds Together,Worlds Apart.W.W. Norton.& COMPANY.New York. London. 2011, р.193.

---

149