Quyish va qadoqlash texnologiyasi

1-jadval
Moylarning turlari
Temir
Mis
Rafinatsiyalangan kungaboqar
0,5-1,5
0,005-0,1
Rafinatsiyalanmagan paxta
2,7-6,3
0,1-0,2
Raflnatsiyalanmagan soya
0,9-2,5
0,02-0,11
Yuqorida aytib o ‘tilganidek, metallar ham moylarning oksidla- 
nishini tezlashtiradi. Moylarda metallar moy kislotalari tuzlari 
shaklida bo‘lib, ko‘pgina metallar fosforitlar tarkibiga kiradi. Shu- 
ning uchun moylar gidratatsiya va ralinatsiyalagandan so‘ng ular 
miqdori 5—10 barobar kamayadi.
Moylar uzoq saqlansa, idish (tara) metalining moyga o ‘tishi 
kuzatiladi. Moy va yog‘laming oksidlanishiga ko‘proq mis, temir, 
marganes ta ’sir ko‘rsatadi. Moylardagi mis va temirning og‘irlik 
ulushi mg/kg da ifodalanib, 1-jadvalda ko‘rsatilgan qiymatlardan 
oshmasligi kerak.
Yuqorida aytib o ‘tilganidek, moylar oksidlanishining oldini 
olish uchun antioksidantlar ham qo‘llaniladi. Sun’iy antioksidant- 
lar toksik (zaharli) bo'lganligi sababli ularning miqdori yog‘ og‘ir- 
ligidan (0,28%dan) oshmasligi kerak.
Shu bilan birga, oksidlanish tezligiga turli qisqa to ‘lqin uzun- 
ligiga ega bo'lgan nurlanishlar (y-radiatsiya, ultrabinafsha nurla- 
nish va hokazo) ham ta ’sir qiladi. Bunda ham oksidlanish jara­
yonining rivojlanishida ishtirok etuvchi erkin radikallar hosil bo‘- 
ladi. Jigarrang yoki to ‘q yashil rangli shisha idishda saqlanayotgan 
moyning saqlanish muddati rangsiz shisha idishda saqlanish mud- 
datidan 1,5—2 marta uzayadi.
Takrorlash uchun savollar
1. Moylarning oksidlanish jarayoni haqida so‘zlab bering.
2. Moylarni optimal saqlash sharoitlari qanday?
3. Moylarning oksidlanganlik darajasini ko‘rsatuvchi belgilar qanday?
4. Tabiiy va sun’iy atioksidantlar nima?
24

---

1.8. Yog‘-moy sanoatida ishlatiladigan upakovka va idishlar
Yog‘och bochkalar quruqlik va dengiz hayvonlari yog‘larini 
saqlash va tashishda ishlatiladi. Bochkalar hajmi 5, 15, 25, 50, 
100, 125, 140, 200, 225 va 250 m 3 bo‘lib, kedr, tog‘terak (osina) 
va qoraqayin daraxtlaridan yasaladi. Bochkalarda teshik yo‘qligi 
bochkalarga to ‘liq suv quyilgandan keyin 12 soatdan so‘ng oqmas- 
ligi bilan tekshiriladi. Metall flagalar yog‘ va moylarni umumovqatla- 
nish joylariga tashishda ishlatiladi. Flagalar hajmi 25, 30 litr bo‘ladi.
Yog‘-moy mahsulotlarini qadoqlashda polimer materiallardan 
foydalaniladi, ular qadoqlangan mahsulot va atrof-muhit ta ’siriga 
kimyoviy chidamli, sapratligi yoniq nuqtayi nazardan toza, plas- 
tiklik va zarbaga chidamli; past bug‘-suv-gaz-yog‘ o ‘tkazuvchan- 
likka ega bo‘lishi, ko‘tarilgan va pasaygan haroratlarga chidamli; 
tayyorlanishi sodda, tejamkor bo‘lishi kerak.
Kimyo sanoati tomonidan bugungi kunda chiqariladigan poli­
mer materiallar va ular asosidagi kompozitsiyalar turlari ancha 
xilma-xildir.