Касбий қайта тайѐрлаш йўналиши: Мактабгача таълим муассасалари

 
Мактабгача таълим муассасасининг
 
асосий вазифаларидан бири 
болаларнинг ўз халқининг бадиий тилини ўзлаштириб олишлари натижасида 
уларнинг тўғри оғзаки нутқини шакллантиришдан иборатдир. Бу умумий 
вазифа қуйидаги махсус вазифалардан иборат: нутқнинг товуш маданиятини 
тарбиялаш, луғатни бойитиш, мустаҳкамлаш ва фаоллаштириш, нутқнинг 
грамматик тўғрилигини такомиллаштириш, оғзаки (диалогик) нутқни 
шакллантириш, равон нутқни ривожлантириш, бадиий сўзга қизиқишни 
тарбиялаш, савод ўргатишга тайѐрлаш. 
Болалар нутқини ривожлантиришни тегишли дастур асосида амалга 
ошириш зарур. Ушбу дастурда атроф-олам ҳақидаги билимлар доираси ва луғат 
ҳажми, ҳар бир ѐш босқичида болаларда шаклланиши лозим бўлган нутқий 
маҳорат ва кўникмалар белгиланган бўлиб, у шахснинг муайян сифатларини 
(киришимлилик, хушмуомалалик, босиқлик) тарбиялашни кўзда тутиши лозим. 
Нутқни ривожлантириш дастури илмий асосларга қурилган бўлиб, у бутун 
мазмуни билан бола шахсини ҳар томонлама ривожлантиришга қаратилган. 
Нутқни ривожлантириш дастури бола фаолиятининг ўқув, ўйин, меҳнат ва 
маиший каби шаклларида амалга ошади. Жамоат тарбияси шароитида таълим - 
бола нутқини шакллантиришнинг етакчи воситаси ҳисобланади. 
Она тилини ўқитиш – болаларнинг билиш қобилиятини режали, аниқ 
мақсадни кўзлаган ҳолда ривожлантириш, уларнинг атроф-олам ҳақидаги энг 
оддий билимларни ва тегишли луғатни ўзлаштириш, нутқий маҳорат ва 
кўникмаларни шакллантириш жараѐнидир. Мактабгача ѐшдаги болаларни 
ўқитишнинг асосий шакли – машғулотлардир. 
Дидактик мақсадлар бўйича қуйидаги машғулотлар турларини ажратиб 
кўрсатиш мумкин: 
o
янги материални маълум қилиш машғулоти; 
o
билимлар, маҳорат ва кўникмалар мустаҳкамлашга оид машғулотлар; 
o
билимларни умумлаштириш ва тизимлаштиришга оид машғулотлар; 
o
якуний машғулотлар ѐки ҳисоб-текширув (назорат) машғулотлари. 
1 ѐшдан 3 ѐшгача бўлган болалар нутқини ривожлантиришга доир 
машғулотларни дидактик ўйинлар, эрмак ўйинлар, саҳна кўринишлари шаклида 
ўтказиш тавсия қилинади. Улар нафақат кўнгилочар тусга, балки албатта 
таълим тусига эга бўлиши лозим. 
3 ѐшдан 5 ѐшгача бўлган болалар нутқини ривожлантириш эмоционал 
тусга эга бўлиши лозим. Бунда кўргазмавийлик, ўйин усуллари ва дидактик 
ўйинларни кенг қўллаш зарур. 
5 ѐшдан 7 ѐшгача бўлган болалар нутқини ривожлантиришга доир 
машғулотлар муайян вазифага эга – яъни, у болаларни мактабда ўқишга 
тайѐрлашни кўзда тутади.

---

69 
Машғулотларда педагог нутқий вазифалардан ташқари ўқув фаолиятини 
йўлга қўйиш қобилиятини шакллантириш (диққат-эътиборли бўлиш, педагог 
топшириғини тинглаш, тушуниш ва уни аниқ бажариш, болалар жамоаси 
олдида фикр олдира олиш, тенгдошининг жавобига оддий баҳо бера олиш ва 
ҳ.к.) вазифасини ҳам бажаради. 
Саводга тайѐрлаш бўйича ўтказиладиган машғулотларда саводга ўргатиш 
икки даврга ажратилади. 
Тайѐргарлик даври. 
Асосий давр (Саводга тайѐрлаш). 
Саводга ўргатишнинг