1-amaliy mashg‘ulot

 
MS Excel elektron jadval protsessori. 
MS Excelda tayyorlangan har bir hujjat 
(ma’lumotli jadval) Windowsda qabul qilingan ixtiyoriy nom va .xls yoki .xlsx kengaytmalardan 
iborat fayl bo‘ladi. Excelda odatda bunday fayl “Ish kitobi” (Книга) deb yuritiladi. 
MS Excelning asosiy ish sohasi bu – Ish kitobi bo‘lib, u “Лист” deb ataluvchi ish 
varaqlaridan tashkil topgan. 
Har bir ish varag‘i Лист1, Лист2, ... nomlar bilan atalgan bo‘lib, ular jadvalning pastki 
qismidagi yorliqchalarda ifodalangan. 
Foydalanuvchi bu nomlarni xohlaganicha o‘zgartirishi mumkin. Buning uchun shu 
nomlar yozilgan yorliqlarni sichqoncha yordamida tezda ikki marta tanlash kerak. Shundan 
so‘ng yangi nomni terish mumkin. 
Excel ish varaqlari butun sonlar bilan tartiblangan satrlar va lotin alifbosining bosh 
harflari bilan belgilangan ustunlarning kesishmasida joylashgan yachekalar to‘plamidan iborat. 
Har bir yacheyka o‘z nomiga (yoki adresiga) ega bo‘lib, u satr va ustun nomlarining 
konkatenatsiyasi bilan aniqlanadi, masalan, A ustun bilan 7-satrning kesishmasi – A7 
yacheykasidir. 
Agar yacheykalarning adreslariga murojaat qilinadigan bo‘lsa, ustun nomlari albatta 
ingliz alifbosida kiritilishi kerak. Bunda katta va kichik harflar farqlanmaydi. 

---

Excelda formulalar satri deb atalgan maxsus satr mavjud bo‘lib, bu satrda ketma-ket 
quyidagi obyektlar joylashgan: 
yacheyka uchun “Имя” nomli nom maydoni
; 
kiritilayotgan 
formulani bekor qilish uchun “Отмена” tugmasi
; 
formula kiritishni tasdiqlovchi “Ввод” 
tugmasi
; 
formula uchun zarur bo‘lgan funksiyani qo‘yish uchun “Вставить функцию” nomli 
tugma
hamda 
formula satrining
o‘zi. 
Bunda nomlar maydonida jadval ko‘rsatkichi joylashgan yacheykaning adresi yoki nomi 
ifodalanadi. Bu yerda adres deganda shu yacheykaning ustun va satr nomlari orqali ifodalanishi 
tushiniladi. Nom deganda foydalanuvchi tomonidan biror yacheyka yoki yacheykalar guruhiga, 
adresni ifodalamaydigan ixtiyoriy nom qo‘yilishiga aytiladi. Ayrim masalalarni hal qilishda 
yacheyka yoki yacheykalar guruhining adresi bilan ishlash noqulay bo‘lib qoladi va shuning 
uchun ularni tushunarli bo‘lishini ta’minlash maqsadida nomlar orqali ifodalaydilar. Adres 
o‘rniga nom qo‘yish uchun biror yacheyka yoki yacheykalar guruhi ajratilgach, nomlar 
maydonidagi adres sichqoncha yordamida tanlanadi va Exceldagi adreslardan farqli nom teriladi, 
so‘ngra Enter klavishasi bosiladi. 
Formulalar maydonida yacheykadagi ma’lumot yoki formula ifodalanadi. Yacheykada 
esa odatda formula yordamida bajarilgan hisob natijasi ifodalanadi. Yacheyka ichidagi ma’lumot 
yoki formulalarga bu maydonda o‘zgartirishlar kiritish mumkin. 
Har bir yacheykaka son, matn yoki formula tarzidagi ma’lumotlar kiritiladi. Ularning 
kiritilishi tartibi bilan tanishib chiqamiz. 
Son
– ishorali yoki ishorasiz butun hamda haqiqiy sonlar. Haqiqiy sonlar o‘nli kasr 
ko‘rinishida kiritilib butun va kasr qismlari orasiga “,” (vergul) belgisi qo‘yiladi. Ba’zan haqiqiy 
sonlar juda katta yoki juda kichik, ya’ni nolga yaqin bo‘lishi mumkin, bunday hollarda ular 
eksponensial ko‘rinishda tasvirlanadi. Masalan: 
Butun sonlar: 0; 1266; 2008; +129 
Haqiqiy sonlar: –0,09; 1,205; +255,1; 
Eksponensial ko‘rinishdagi sonlar: 1,00E+09 (aslida 1 000 000 000); 1,20E-07 (aslida 
0,00000012). 
Har qanday son yacheykaka to‘g‘ri kiritilsa yoki yacheykada biron hisoblash natijasi 
ifodalansa, u yacheykaning o‘ng chetiga surilib qoladi. 
Formula
– “=” belgisi bilan boshlanadigan har qanday ma’lum qoida asosida yozilgan 
ifoda. Masalan, A1 yacheykasiga “=S4” ifoda kiritilgan bo‘lsa, demak, S4 yacheykasidagi 
ma’lumot A1 yacheykasida ham ifodalanishini bildiradi. 
Matn 
– son va formuladan farqli bo‘lgan ixtiyoriy belgilar ketma-ketligidan iborat 
ma’lumot. Bunday ma’lumot kiritilganda, ular yacheykaning chap chegarasiga taqalib 

---

ifodalanadi. Ayrim hollarda sonlarni ham matn sifatida tasvirlash kerak bo‘lib qoladi. Buning 
uchun sonni kiritishni apostrof belgisi bilan boshlash kerak. 
Odatda yacheykaka kiritilayotgan matn faqat bitta satr ko‘rinishida kiritiladi. Bu esa 
masalan, uzun ma’lumotlar kiritishda, jadval sahifasida ma’lumotlarning noqulay joylashuviga 
sabab bo‘ladi. Shuning uchun bitta yacheykaka bir necha satrli yozuvlar kiritish uchun 
Alt + Enter klavishlar kombinatsiyasidan foydalanish maqsadga muvofiqdir. 
Excelni ishga tushirganda odatda ish sahifasining A1 yacheykasida jadval ko‘rsatkichi 
(табличный курсор) deb atalgan qalinroq ramkaga olingan to‘rtburchak shaklidagi element 
paydo bo‘ladi. Uning vazifasi ma’lumot kiritiladigan va tahrirlanadigan joriy yacheykani ajratib 
turishdan iborat.
Odatda Excelda ma’lumotlarning adreslari nisbiy bo‘lib, ular ishtirokida yaratilgan 
formulalar vertikal yoki gorizontal siljitilganda adreslari ham parallel ravishda ko‘chadi, ya’ni 
yangi adreslar ustida ham shu formula ta’sirida hisoblashlar bajariladi. 
Ba’zan maqsadga erishish uchun, formulani siljitganda ham ayrim qiymatlarni 
siljitmaslikka to‘g‘ri keladi. Buning uchun siljimasligi kerak bo‘lgan yacheyka adresini absolyut 
adresli qilib qo‘yish kerak. 
Absolyut adresbelgisi sifatida “$” belgi qabul qilingan. Agar ustun siljimas qilinishi 
kerak bo‘lsa, u holda ustun nomi oldiga $ belgisi qo‘yiladi, masalan: $S9, $AV2008. Agar satr 
siljimas qilinishi kerak bo‘lsa, u holda satr raqami oldiga $ belgisi qo‘yiladi, masalan: D$15, 
AC$105. Agar yacheyka siljimas qilinishi kerak bo‘lsa, u holda ham ustun nomi oldiga, ham satr 
raqami oldiga $ belgisi qo‘yiladi, masalan: $F$22, $A$10. Buning boshqa bir usuli – shu 
yacheyka adresini nom bilan almashtirib qo‘yish ham mumkin.