O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi mirzo ulug'bek nomidagi o'zbekiston milliy universiteti

Tillar taraqqiyotidagi farqlanish va o’xshashliklar 
 
Tillar taraqqiyotidagi o’zgarishlar turli yo’nalishda bo’lib xar xil natija-
larga olib keladi. Ba’zan shunday ham bo’ladiki, tildagi qandaydir kichik 
o’zgarishlar kuchayib, ularda so’zlashuvchilarning muloqotida quyinchiliklarni 
keltirib chiqaradi va ba’zan bir tilning ikki variantida so’zlashuvchilar bir-
birlarini tushunmay qolishlari mumkin. Tilning taraqqiyotidagi bunday jarayon 
farqlanish deb ataladi. Buning aksi bo’lgan jarayon, yani bir tilning ikki varianti 
o’rtasidagi farqlanish yo’qolishi natijasida ularning qo’shilib ketishi integratsi-
ya deb ataladi. Bu ikki jarayon tillarning rivojlanish davrida turlicha kechadi. 
Qadim zamonlarda til qabila bilan bog’liq bo’lgan. Qabilalarning bo’linib ket-
ishi natijasida tillar ham bo’linib ketgan va farqlangan. Biroq bu farqlanish ja-
rayoni tez kechmagan. Tillarning o’xshashligi esa o’tmishda ko’chmanchilik 
bilan hayot kechirgan xalqlarning tillarida ko’proq ro’y bergan. Odatda qishloq 
xo’jaligi, tog’da va o’rmonda hayot kechirish tillarning farqlanishini tezlatuvchi 
shartlardan hisoblanadi. Masalan, Afrika qit’asidagi Kamerun mamlakatida 180 

---

- 145 - 
dan ortiq til bor. Tojikistonning Pomir tog’laridagi aholining birnecha tillarda 
so’zlashuvi, xatto ular yashayotgan joy 5-6 km uzoqlikda bo’lsa ham turli bir-
biriga o’xshamagan tillarda so’zlashuvi qiziqdir. 
Bir tilning ikki tilga ajralish jarayonida avval bu tilning sheva –laxjalarga 
bo’linib ketishi ro’y beradi. Kelgusida bu shevalar alohida til bo’lib qolishlari 
mumkin. Masalan, sanskrit tili boshqa hind guruhi tillari uchun shunday yo’lni 
bosib o’tgan.