Fizika fakulteti astronomiya yo’nalishi astrofizika kafedrasi

ASOSIY QISM. 
1- §.
Yupiter va uning tuzilishi 
Quyosh sistemasining planetalari ichida eng yirigi hisoblangan Yupiter tabiati 
va tuzilishiga ko'ra jumboqlarga boyligi bilan astronomlar diqqatini o'ziga jalb 
etadi. Yupiterning o'rtacha radiusi, Yer radiusidan qariyb 11 marta katta bo'Ub, 69 
ming 150 kilometrni tashkil etadi. Bu ulkan planeta Quyosh atrofida o'rtacha 778 
million kilometrli masofada aylanadi. Planetaning Quyosh atrofida aylanish tezligi 
sekundiga 13 kilometr bo'lib, 12 yilda bir marta aylanib chiqadi. Boshqacha 
aytganda, Yerdagi 60 yoshli odam Yupiter yili bilan endi 5 yoshga to'lgan bo'lur 
edi. Qizig'i shundaki, Yupiterning o'z o'qi atrofida aylanishi, Yer tipidagi 
planetalarning ayla-nishlaridan farq qilib, ekvator qismi tezroq — 9 soat 56 minutli 
davr bilan aylanadi. Planetaning turli kenglamalari tarlicha burchak tezlik bilan 
aylanishlariga sabab, u tuzihshiga ko'ra qattiq bo'lmay, gaz-suyuq holatidagi 
osmon jismi ekanligidlr. Buning ustiga, uning ko'ringan sirti planeta atmosferasida 
«suzib» yuruvchi bulutlardan tashkil topgan. 
Planetaning tez aylanishi tufayli vujudga kelgan markazdan qochma kuch 
ta'sirida Yupiterning qutblari bo'ylab sezilarU siqilish kuzatiladi. Natijada uning 
ekvatorial diametri qutbiy diametridan 9 ming 300 kilometiga katta bo'lib qolgan. 
Yupiterning hajmi Yernikidan 1314 marta ortiq. Garchi bu planetaning zichligi 
Yernikidan 3,5 marta kam bo'lsa-da, kattaligi tufayli uning massasi Yer massasidan 
318 marta ortiqdir. Shuning uchun ham Yupiterning tortish kuchi Yerdagidan ikki 
yarim marta ortiq, ya'ni Yerda 60 kilogramm keladigan odamning og'irligi Yupiterda 
150 kilogrammdan ortadi. Bu ulkan planetaga teleskop orqali qaralganda, uning 
sirtida turli xil obyektlar kuzatiladi. Bular ichida tabiati haligacha jumboqligini 
saqlayotgan obyektlar - eni bir necha ming kilometrgacha boradigan uning 
ekvatorga 
parallel 
qora-qizg'ish 
tasmalaridir 
(13- 
rasm)

---

31 
13- rasm. Yupiterning umumiy ko'rinishi.