S = A
b
R
k
, sm
(6.11)
CHo’kishni miqdorini (8.11) ifodadan aniqlashda, ‘oydevorni bikirligi va
uni asosini yuzasini shakli xam
koeffitsienti orqali etiborga olinadi, uni son
qiymatini 14.1 jadvaldan olinadi.
A -
ekvivalent qatlam koeffitsienti bo’lib, gruntni yonga kengayish koeffitsientiga
bog’liq
A = (1 -
)
2
/(1-2
)
(8.12)
-
gruntlarni yonga kengayish koeffitsienti; 13.2 jadvaldan olinadi
b
roydevorni eni , m
R
k
-
roydevorni asosidagi qo’shimcha bosim, k’a
Ekvivalent qatlamni qalinligini
h
s
bilan belgilab uni quydagi ifoda bilan
xisoblanadi
h
s
= A
b
, m
(6.13)
(6.13) ifodani xisobga olib, cho’kishni oxirgi qiymatini quydagidan aniklanadi.
S = h
s
a
0
R
k
, sm
(6.14)
Bir xil bo’lmagan qatlamli gruntli zaminlarda quydagi ifoda bilan aniqlanadi
S = h
s
a
0o’r
R
k
, sm
(6.15)
Bu yerda:
a
0
-
gruntni nisbiy siqilish koeffitsienti, 1/k’a;
a
0
=
/ Ye
(6.16)
E -
gruntni deformatsiya moduli, M’a;
-
koeffitsient, gruntni yonga kengayish koeffitsientiga bog’liq. U (6.9) ifodadan
xisoblanadi yoki jadvaldan olinadi.
a
0o’r
-
aktiv siqiluvchi katlamga kirgan xar xil qatlamli gruntlarni o’rtacha nisbiy
siqilish koeffitsienti, 1/k’a;
Takrorlash uchun savollar.
1. Aktiv siqiluvchi qatlam deganda nimani tushunasiz va yuqori
siqiluvshi chegarasi qaerdan boshlanadi?
2. Quyi siqilish chegarasi qanday aniqlanadi?
3. Bo’sh gruntlarda siqilishni quyi chegarasi aniqlash, ishonchli
gruntlar sharti bilan birhilmi?
4. Birinchi elementlar qatlam uchun cho’kishni aniqlash ifodasini
yozing.
5. Umumiy cho’kish qanday aniqlanadi?
6. CHo’kishni aniqlashda ekvivalent usulini axamiyatli tomoni nimada?
7. Ekvivalent qatlamni qalinligini aniqlang?
8. CHo’kishni aniqlash ifodasini yozing.
9. CHo’kishni davomiyligi deganda nimani tushunasiz?
10. t vaqt birligi ichida cho’kishni aniqlash ifodasini yozing va izoxlang.
11. Ekvivalent qatlamni qalinligini
h
s
ni aniglang
12.
A -
ekvivalent qatlam koeffitsienti bo’lib gavday aniglanadi.
13. CHo’kishni miqdorini aniglang.
14.
2
-
o’lchovsiz koeffitsient bo’lib qanday aniqlanadi.
7- M A H R U Z A
Mavzu: roydevorlar loyihalashdagi asosiy xususiyatlar
Reja:
7.1. ‘oydevor loyihasi uchun zarur mahlumotlar
7.2. ‘oydevorga qo’yiladigan asosiy talablar.
10.1. ‘oydevor loyihasi uchun zarur mahlumotlar
Zamin va ‘oydevorlarni loyihalashda nazarda tutilgan asosiy maqsad ularning
turini( yahni tabiiy zamin yoki sunhiy zamin) tanlashdan va ‘oydevorlarning
o’lchamlarini( chuqurligi, asosiy maydoni, uning ko’rinishi) qidirishdan
iborat.Bunda bino va inshootlarning mustaxkamligini, turg’unligini va uzoq
maqsadga ishlashini tahminloachi birdan bir yo’l, ‘oydevorning normal ishlashini
va turg’unligini tahminlaydigan cho’kish farqini izlashdan iborat.
Buning uchun xar bir loyihalashtirilayotgan bino va inshootning zaminga
bo’lgan hisoblash bosimi esa o’z navbatida uning kutilayotgan absolyut
cho’kishiga va ‘oydevorlar orasidagi cho’kish farqiga bog’liq bo’ladi.SHuning
uchun ham zamin va ‘oydevorlarni loyixalashda ikki asosiy masalani hal qilish
talab etiladi.Birinchisi inshootning tegishli mustaxkamligi va turg’unligini
tahminlash, ikkinchisi material sarfi, ish hajmi va ularning tannarxi nuqtai
nazardan iqtisodiy arzon variantini tanlashdan iborat.Zaminlarni deformatsiyaga
hisoblashda ‘oydevorlar tuzishni arzonlashtiriladigan birdan bir yo’l zaminning
yuk ko’tarish qobiliyatini to’la xisobga olishdir.SHuning uchun zamin va
‘oydevorlarni deformatsiya usuli bilan xisoblashda xamma vaqt bino va inshoot
zaminiga tahsir etuvchi yuqori bosim xisobga olinishi kerak. Bu yuqori bosim
qiymati inshoot uchun yo’l qo’yish mumkin bo’lgan deformatsiyaga bog’liq emas,
balki zaminning o’lchamlari, grunt qatlamlarining turlari va ularning fizik va
mexanik xossalari bilan belgilanadi. ‘oydevor loyihasi uchun zarur mahlumotlar.
Inshoot zamini va ‘oydevorning loyixasini tuzishdan oldin qurilish maydonida”
qurilish ‘as’orti” tuzish maqsalila geodezik va gidrogeolgik qidiruv ishlari
o’tkaziladi. Qurilish ‘as’orti deb bir turdagi loyixalarni, turli grajdan, sanoat va yer
osti kommunikatsiyalarini bir biri bilan bog’lash uchun xizmat qiladigan kom’leks
texnik xujjatga aytiladi.
Qurilish ‘as’orti quyidagi texnik materiallarni o’z ichiga oladi:
--qurilish maydoning litologik qirqimi;
--grunt qatlamlarining fizik – mexanik xossalari;
-- qurilish maydonining gidrogeologik xususmiyatlari;
--grunt suvlarining ximiyaviy xossalari to’g’risida mahlumot;
‘oydevorlarni loyihalash uchun qurilish maydoni va uning atrofidagi
maydonlarning 1:500 va 1:2000 masshtabdagi ‘lani yer ustki relg’efi tasvirlangan
xolda kerak bo’ladi.Agar qurilish maydoni shaxar teritoriyasida yoki axoli
yashaydigan boshqa ‘unktda joylashgan bo’lsa,unda 1:500 masshtabdagi ‘landa
amaldagi loyixadagi va loyixadagi yo’llar qizil chiziqlar bilan belgilanadi. Yer osti
kommunikatsiyalari ( voda’rovod, kanalizatsiya, gazo’rovod, elektr, telefon
kabellari, suv oqimi yo’llari) yer osti chuqurligi xamda quvurlarning diametri
yoritilgan xolda bo’lishi lozim.Qurilish ‘as’ortini tuzish jarayonida tegishli
tashkilotlarning loyixada ko’zda tutilgan yer osti kommunikatsiyalarini
amaldagilarga ulash to’g’risida ruxsat etilgan xulosalari to’’lanadi.
1:2000 masshtabdagi ‘landa esa loyixalashtiriliayotgan qurilish obhektining
chegarasi ko’rsatiladi va unda yer osti kommunikatsiyalarini ulash joylari
belgilanadi. Injener geologik qidiruv jarayonida ‘armalash olib borishdan tashqari
zamin qatlamlarini oddiy fizik- mexanik xossalarini aniqlash va tabiiy tuzilishi va
namligi saqlangan xolda namuna olinish maqsadida shurflar qaziladi. SHurflarning
chuqurligi
inshootdan
tushayotgan
yukning
tahsiri
zonasi
bilan
o’lchanadi.Geologolitologik kesmada gruntlarning yoshi, ularning genetik xamda
litologik turlari, yer qatlamidagi suvlarning satxi ko’rsatiladi.
Qurilish maydonini geologik maydoni o’rganilgandan so’ng inshoot
zamining yuqoridan tushuvchi kuch tahsirida bo’lgan barcha qatlamlarining fizik
mexanik xossalari o’rganiladi.Gruntlarning fizik mexanik xossalari ularning nomi,
cho’kish xususiyatlari va yuk ko’tarish qobiliyatini xisoblab chiqish maqsadida
ishlatiladi.Gruntlarning fizik mexanik xossalari qurilish maydonini injener
geologik tuzilishi to’g’risidagi materiallar bilan birgalikda ‘oydevor chuqurligini
tanlashda , roydevor turini tanlashda va tegishli xollarda zamin gruntlarini
shibbalash va mustaxkamlashda , gruntlarning tabiiy xususiyatlarini saqlashda va
grunt qatlamidagi suvlarining inshoot yer osti qismlariga tahsirini o’rganishda juda
katta yordam beradi.
Foydalanishda bo’lgan inshootlarning cho’kishini kuzatish, uning tsokolg’
qismi, oyna romi ostki qismlari, trotuarlar, yerto’la asosining gorizontaligini
maxsus asbob nivelir yordamida o’lchanadi.Zamin va ‘oydevorlar, bino va inshoot
yerto’lalari qurilishida ish olib borish turini tanlashda qurilish maydonida
o’tkazilgan gidrogeologik qidiruvlar natijasida foydalaniladi.
Qurilish maydonida olib borilgan gidrogeologik qidiruv jarayonida
quyidagilar olib boriladi:
1.grunt qatlamlaridagi suvning nisbiy satxi.
2.grunt qatlamlaridagi suv oqimining yo’nalishi va tezligi.
3.suv satxtnining sharoit bo’yicha o’zgarishi va bu o’zgarishga atmosfera
yog’inlarining tahsiri.
4.gruntlarining o’zidan suv o’tkazish qobiliyati.
5.grunt qatlamidagi suvlarning ximiyaviy xossalari.
Qurilish maydonining gidrogeologik tuzilishi bo’yicha qurilish maydoni birorta
daryo xavzasiga yaqin joylashgan bo’lsa, u xolda daryodagi suvning sharoit
bo’yicha ko’tarilishini yer osti suviga tahsirini xisobga olish zarur.Daryoda
kelajakda qurilishi mo’ljallangan gidrotexnik suv omborlarini va ularning tahsirida
yer osti suvlarining ko’tarilishini xisobga olish kerak bo’ladi. Gidrogeologik
izlanishlari jarayonida yer osti suvlari albatta ximiyaviy tekshirishdan o’tkazilishi
kerak.Bu esa suv tarkibidagi bahzi moddalarning ‘oydevor materialiga
yemiruvchan tahsirini o’rganishda xizmat qiladi.Er osti suvlarini ximiyaviy analiz
qilishda quyidagilarga axamiyat berish zarur.Kislota tarkibiga, karbonat
mustaxkamligiga, sulg’fat va magneziy tuzlariga, erkin xoldagi uglekislotalar
borligiga. Hozirgi vaqtda qabul qilingan maxsus qoidaga asosan barcha inshoot va
binolar qattiqligi bo’yicha uch turga bo’linadi:
1.Nisbatan qattiq inshootlar (turli mo’rilar,domna o’choqlari, mayaklar, suv
ko’tarib turuvchi inshootlar, ko’’riklarning tayanchlari, gidrotexnika inshootlari)
bu inshootlar turli cho’kishdan kam zararlangan holda , ular uchun buralish
deformatsiyasi ahamiyatli.
2.Qattiq inshootlar (rama va yaxlit holdagi temir beton buyumlar , sanoat va
grajdan binorlari va inshootlari, temir beton sinchli binolar, yirik blokli va yirik
‘anelli binolar) bu inshootlar uchun egilish va bukilish deformatsiyasi xavfli.
3.Egiluvchan inshootlar( egiluvchan rezervuarlar ostki qismlari, temirdan
ishlangan inshootlar, tsexlar va bo’linmalar) bu inshootlar uchun buralish, egilish
va bukilish deformatsiyalari mahlum qiymatdan oshib ketmasligi kerak.
Loyihalashtirilayotgan bino va inshootlarning yuqorida keltirilgan texnik
tomonlari aniqlangandan so’ng ‘oydevor asosiga yuqoridan uzatilayotgan
kuchlarni jamlashga o’tiladi.’oydevor asosiga yuqoridan tahsir etuvchi kuchlar
yig’indisi inshootning chizmasi bo’yicha ( yuk ko’taruvchi devorlar, ustinlar,
to’sinlar, yo’ma ‘litalar) olib boriladi.
Tabiiy zaminlarning asosiy xisoblash formulasi quyidagicha yoziladi.
∑ n N ≤ F ( F : k
1
, γ, m: k
2
, φ, m : k
3
, c , m, …..). ( 7.1)
N – roydevorga yuqoridan tahsir etuvchi normativ yuklar qiymati;
n – qayta yuklanish koeffitsienti;
F – zaminlarning ish xarkterini ifodalovchi funktsiya;
F –bino va inshootlarning geometrik o’lchamlari;
: k
1
, : k
2
, : k
3
– gruntlar fizik mexanik xossalarining bir jinslilik koeffitsientlari;
γ,- gruntlarning xajmiy og’irliklari;
φ – gruntlarning ichki ishqalanish burchagi;
m – nazariy xisoblashdagi aniqlik koeffitsienti;
c – zarrachalar orasidagi bog’lanish kuchi.
( 1.1) ifodaning asosiy maqsadi zaminlarga yuqoridan tushayotgan yuklar qiymati
ularning yuk ko’tarish qobiliyatiga teng yoki undan kichik bo’lishini
tahminlashdan iborat.
Nazorat savollari.
1.Qattiq inshootlarni tushintiring.
2.Gidrogeologik izlanishlari jarayonida qanday ishlar olib boriladi?
3. Egiluvchan inshootlar qanday inshootlar?
8- Ma’ruza
MAVZU: Sayoz ‘oydevorlar
REJA:
8.1.Tabiiy va sunhiy zaminlarda bar’o etiluvchi ‘oydevorlar. Sayoz ‘oydevorlarni
qo’llash sharoitlari.
8.2. Sayoz ‘oydevor turlari. ‘oydevor qurilmalari
8.1.Tabiiy va sunhiy zaminlarda bar’o etiluvchi ‘oydevorlar. Sayoz ‘oydevorlarni
qo’llash sharoitlari.
Har qanday ‘oydevorning asosiy xizmati yuqoridan inshootdan tushayotgan
yukni
inshoot
zaminiga
uzatib,
uning
mustaxkamligini
tahminlashdan
iborat.Xisoblab to’iladigan ‘oydevorning shakli, unga yuqoridan tahsir etuvchi
yukning qiymatiga, imorat ostki qismining tuzilishiga va uning materialiga bog’liq.
‘oydevor materialining ishlashiga bog’liq ravishda qattiq va egiluvchan turlarga
bo’linadi.Qattiq ‘oydevorlar deb materiali faqat siqilishga ishlaydigan
‘oydevorlarga aytiladi. Qattiq ‘oydevorlarda, asosan ularning asos yuzasi va ostki
qismining o’lchamlari xisoblanadi.
‘oydevorga yuqoridan N qiymatga ega bo’lgan markaziy kuch tahsir
etadi.’oydevor asosining maydoniga aks tahsir ko’rsatuvchi bosining qiymatini Ro
deb belgilaymiz.’oydevor asosining o’lchamlari quyidagicha aniqlanadi.Aks tahsir
ko’rsatuvchi bosim grunt yuzasi bo’yicha to’g’ri to’rtburchakli e’yura shaklida
namoyon bo’ladi. Barcha kuchlarni tenglashtirsak quyidagicha aniqlanadi.
N + G = Q
ㆍ
10 (8.1)
erda N- inshootdan ‘oydevorga tahsir ko’rsatayotgan yuk, kg; t;
G- ‘oydevor va unga ustki yon tomonlaridan tushayotgan gruntning og’irligi.kg;
Q- gruntning ko’tarish qobiliyati = 10 Ro
ㆍ
F;
F- izlanayotgan ‘oydevor asosining yuzasi, m
2.
G = F
ㆍ
N
ㆍ
ɣ
o’r.
(8.2)
ɣ
o’r
- ‘oydevor uchun ishlatiladigan material va ‘oydevor ustidagi gruntning
o’rtacha xajmiy og’irligi, t/m
3
‘oydevorni yuzasi F ni to’amiz.
Do'stlaringiz bilan baham: |