Samarqand iqtisodiyot va servis instituti bektemirov a., Omonov a. A., Xaydarov z. Sh., Niyozov z. D. Tijorat banklari aktiv va passivlarini

D=D
0
*1/R 
Bundan: 
D─bank tizimida shakllantirilishi mumkin boʻlgan depozitning maksimal 
miqdori; 
D
0
─dastalabki depozit; 
R─depozit birligiga teng keladigan likvidlilik zahirasi. 

---

177 
Yuqorida keltirilgan misolimizda depozit multiplikatsiyasi koeffisenti 5 yoki 
5000 birlikka (D=1000*(1/0,2)), kredit multiplikatsiyasi koeffisenti esa 4 yoki 
4000 birlik (K=800*(1/0.2)ka teng. 
Multiplikatsiya darajasi majburiy zahira darajasiga teskari mutanosib 
ravishda oʻzgaradi, demak majburiy zahira darajasi oshsa, bank tizimining kredit 
salohiyati imkoniyatlari ham kamayadi. 
Depozit multiplikatsiyasi va kredit ekspansiyasi gʻoyasi quyidagi iqtisodiy 
zaruriyatni keltirib chiqaradi: har qanday tijorat banki depozitlarni qabul qila turib, 
oʻz mijozlari oldidagi majburiyatlarini bajarishlari uchun uning maʻlum bir qismini 
likvidlilik zahirasi sifatida saqlashlari lozim. Shu bois, tijorat banklarini kredit 
berish salohiyati miqdori bank tomonidan jalb qilingan moliyaviy resurslar, 
majburiy zahira hajmiga bogʻliq. Kredit potensiali (salohiyati) miqdori (Ks)ni 
qisqacha holda quyidagi formula bilan ifodalash mumkin. 
Ks=D-Mz-Lz 
Bu yerda: 
D─jalb qilingan mablagʻlar; 
Mz─majburiy zahira miqdori; 
Lz─likvidlilikni taʻminlash boʻyicha zahiralar. 
Shunday qilib tijorat banklarini kredit salohiyatiga: 

bankka jalb qilingan mablagʻlarning umumiy miqdori; 

Markaziy bank tomonidan oʻrnatilgan majburiy zahira darajasi; 

joriy likvidlilikni saqlash maqsadida tashkil qilingan zahira va undan 
foydalanish tartibi; 

kredit salohiyati manbalarining tarkibi va barqarorligi; 

bank majburiyatlarining tarkibi va umumiy miqdori kabi omillar taʻsir 
koʻrsatadi.