Samarqand iqtisodiyot va servis instituti bektemirov a., Omonov a. A., Xaydarov z. Sh., Niyozov z. D. Tijorat banklari aktiv va passivlarini

11.4. Tijorat banklari kapitalini boshqarishning asosiy yoʻnalishlari 
va usullari 
Bank kapitali tijorat banki faoliyatida vujudga keladigan iqtisodiy tanglik 
hamda ziddiyatli vaziyatlar sharoitida xavfsiz ―moliyaviy yostiq‖ vazifasini 
bajarishi bilan birga, bank kutilmaganda moliyaviy qiyinchilik va yoʻqotishlarga 
duch kelganda unga toʻlovga qobiliyati darajasini saqlab qolish va faoliyatini 
davom ettirish imkoniyatini beradigan moliyaviy manba hisoblanadi. Xalqaro va 
mahalliy bank amaliyotida bank kapitali yetarliligi uning riskka tortilgan 
aktivlariga nisbatan aniqlanadi. Bank kapitalining hajmi riskka tortilgan aktivlarga 
nisbatan judayam past boʻlishi uni inqiroz holatiga tushib, turli xizmatlarni 

---

145 
koʻrsatish va hisob-kitoblarni amalga oshirolmay qolishiga olib kelishi mumkin. 
Ikkinchi jihatdan bank kapitalining hajmi haddan ziyod ortishi bank leverejini
29
boshqarishda turli salbiy holatlarni vujudga kelishi va daromad darajasini 
pasayishiga olib keladi.
Odatda, tijorat banklari leverej darajasi yuqori boʻlishini, yaʻni bank 
kapitaliga nisbatan riskka tortilgan aktivlar hajmining oshib ketishiga yoʻl qoʻyadi, 
biroq nazorat organlari esa moliya bozorlari va bank tizimi barqarorligini oshirish 
nuqtayi nazaridan leverej darajasini pasaytirishga intiladi.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida barcha xoʻjalik yurituvchi subyektlar kabi 
tijorat banklari faoliyati samaradorligi va toʻlov qobiliyati mustahkamligini 
taʻminlashda ularning kapitali barqarorligi muhim ahamiyat kasb etadi.
Barqarorlik – tashqi va ichki taʻsirlarning mavjudligi sharoitida subyektning 
faoliyat yuritish qobiliyatini saqlab qolishini anglatadi. Turli mulk shaklida 
xoʻjalik yurituvchi subyektlar barqarorlik holatida oʻz faoliyatini davom ettirishi 
va majburiyatlarini bajarishi mumkin, aks holda, unga taziyq soladigan moliyaviy 
inqiroz va moliyaviy salbiy holatlardan chiqolmasligi natijasida faoliyatini 
toʻxtatishga majbur boʻladi.
Xalqaro va mahalliy bank amaliyotida tijorat banklari kapitali barqarorligiga 
alohida eʻtibor qaratishadi. Taʻkidlash joizki, tijorat banklari kapitali barqarorligiga 
qator omillar taʻsir qiladi. Ushbu omillarni tashqi va ichki omillarga guruhlagan 
holda oʻrganish maqsadga muvofiq. 
Tijorat banklari kapitali barqarorligini taʻminlashning