Texnologiya umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 5-sinfi uchun darslik

ildiz, 
tana va shoxlar
(3-shakl).
Shox
Tana
Barglar orqali olingan ozuqa 
mod dalari lub orqali ildizga o‘tadi.
Ildiz orqali olingan ozuqa mod-
dalari po‘stloq osti orqali shox larga 
o‘tadi.
Ildiz
10-rasm. 
O‘sib turgan daraxt qismlari.
3­shakl
Daraxt qismlaridan olinadigan mahsulotlar
Shoxlar
Ildiz
po‘stloq
Tana
Karton, yog‘och 
plitalari, DVP, 
DSP, yoqilg‘i va 
boshqalar
Kamfora moyi, 
skipidar, kanifol, 
selluloza, yog‘och 
plitalari, DVP, 
DSP va boshqalar
Yoqilg‘i, 
kimyoviy 
moddalar va 
boshqalar
Yog‘och, ustun,
selluloza, 
yoqilg‘i, qog‘oz, 
faner, mebel, 
gugurt, qalam, 
sport anjomlari, 
musiqa asboblari 
va boshqalar

---

21
21
Ildiz 
o‘z shakli, katta-kichikligi, soni 
va yerga joylashishiga qarab turli daraxt-
larda turlicha bo‘ladi. Barcha daraxtlar-
ning ildizida asosiy tomirlar bo‘lib, ular 
daraxt tanasining davomi hisoblanadi. 
Bun day tomirlarni 
o‘q tomirlar
deb yuri-
tiladi.
Daraxt tanasi 
murakkab tuzilishga 
ega (11-rasm). Tana, asosan, po‘stloq va 
yo g‘och likdan iborat.
Yog‘ochlik 
– da raxt ta na sining aso-
siy qismi bo‘ lib, zabolon (po‘st loq osti), 
mag‘iz (yadro) va o‘zakdan iborat. Uning 
ko‘ndalang qirqimida bahorda hosil bo‘l-
gan yirik hujayrali och rangdagi, yumshoq va yoz da hosil bo‘lgan mayda hu jayrali, 
to‘q rangdagi, qat tiq qatlamlardan hosil bo‘lgan yillik halqalarni ko‘ rish mumkin. 
Bu halqa lar soniga qarab daraxt yo shi aniqlanadi. Yillik halqalarni daraxtlarning 
pastki yo‘g‘on qismida sanash osonroq (12-rasm).
Daraxt tanasini uch xil yo‘nalishda kesib o‘rganiladi (13-rasm).
Shoxlar
qismiga daraxtning eng uchidagi to‘g‘ridan to‘g‘ri foyda lanishga 
yaroq siz shoxlari va barglari kiradi. Shoxlar yerdan tana orqali olingan ozuqa 
modda larini barglarga o‘tkazadi. Barglar daraxt tanasida hosil bo‘lgan ortiqcha 
namlikni bug‘lantiradi, havo tarkibidagi karbo nat angidrid (CO
2
) gazini yutib, 
o‘zidan sof kislorod ajratish xususiya tiga ega.
Yog‘och materiallari ular olinadigan daraxtlarning turiga asosan 
ikki xil
– igna-
bargli va yaproq bargli daraxt yog‘ochlaridan iborat (14-rasm). 
Bargli daraxtlarning yillik halqalari qancha enli bo‘lsa, zichligi ortiq bo‘lib, u 
shuncha qattiq, puxta bo‘ladi.
Agar yog‘och tolalar bo‘ylab kesilsa, kesilgan tekislikda uning o‘ziga xos tabiiy 
guli paydo bo‘ladi. Ushbu tabiiy guli tekstura deb ataladi (15-rasm).
Ko‘ndalang
Radial
Tangensial
12-rasm.
Daraxtning yillik halqalari 
ko‘rinishi.
13-rasm.
Daraxt tanasining asosiy 
qirqimlari.
11-rasm. 
Daraxt tanasi va uning qatlamlari:
1 – po‘stloq; 2 – lub (yoki floema), 3 – kambiy;
4 – zabolon (po‘stloq osti); 5 – mag‘iz (yadro); 
6 – yillik halqalar; 7 – o‘zak, 8 – о‘zak nurlari.
6
5
4
3
2
1
7
8

---

22
22