Ziyonet doc

Avgustin asarlarida ikki – iloxiy va dunyoviy shaharlar mohiyatining 
tahlili.
Avgustinning yirik apologetik asarlaridan biri “Ilohiy saltanat haqida” 
risolasidir. 410 – yilda Alarix tomonidan Rimning xonavayron qilinishidan 
vahimaga tushgan odamlar, bu falokat rimliklarning eski dinlaridan voz kechib, 
xristianlikni qabul qilganliklari uchun yuz berdi, deb hisobladilar. Avgustin o’z 
do’sti Markellinning iltimosi bilan bunday qarashlarga zarba bermoqchi bo’ldi. U 
takidlaydiki, davlatning ravnaqi eski ko’pxudolik dini tufayli bo’lmagan, chunki 
rimliklar xristianlikni qabul qilganlarida ham mag’lubiyatlar uchun abadiy 
farovonlikka erishish uchun Rim xudolariga sig’inishi zarur bo’lmagan. Avgustin 
fikricha mushriklar xudolari hayotda ham manaviyatda ham xech qanday yordam 
berolmaydi. Xristianlik esa rimliklar foydalangan xamma moddiy boyliklarni 
berishi mumkin. 
Avgustining bu asarida tarix falsafasi o’ziga xos ishlab chiqilgan. Unda 
Avgustin ikki ilohiy va dunyoviy shahar mohiyatini tashkil qiladi. “xudo shahri” 
xudoga muxabbat bilan o’zaro birlashgan odamlardan iborat. Dunyovi shaharda 
o’z – o’ziga muhabbat qo’ygan o’z sharafi va forovonligiga intiluvchi jonzotlar 
yashaydi. Shunday qilib bu shaharlar muhabbatning turlari bilan bir – biridan 
farqlanuvchilariga bo’lingan. Shaharlar xaqida gapirganda, Avgustin Rim 
imperiyasini nazarda tutmaydi. Uning qarashlari universal xarakterda bo’lib, o’sha 
paytda keng tarqalgan. Tarix qaytarilishlar (tsikl) bilan rivojlanadi degan 
qarashlarga qarshi qaratilgan edi. Avgustin ikki shahar o’sishi va ravnaqini tahlil 
qiladi hamda ularning taqdiri haqida bashorat qiladi. Qiyomatdan keyin ilohiy 
shahar axolisi umumiy baxtga erishadi, dunyoviy shahar axolisi esa abadiy jazoga 
lekin Avgustin takidlaydiki, bu shaharlar o’rtasidagi ikki xil holat vaqtga, zaruriy 
emas va u xudo irodasi bilan tugatiladi. Avgustin fikricha, yunon tarixchilari ham 
insoniyat rivojiga bo’lgan qarashlarida buni anglab etmaganlar. Xudo tarix ustida 
hukmronlik qiladi, unga bo’ysunmaydi (keyinchalik buni Gegel ham aytgan edi) 
Tarix qaytariqlar bilan emas, to’g’ri chiziq bo’ylab rivojlanadi. Xudo yaratganga 
qadar o’z ongida malum vaqtda amalga oshirgan rejaga ega bo’lgan. Bu rejada ikki 
shahar o’rtasida kurash mavjudligi ko’zda tutilgan, oqibatda bu reja tarixiy 
rivojlanish chegarasidan tashqarida g’ayritabbiy kuchning aralashuvida amalga 
oshadi Avgustin tarixda hamma odamlarning “umumiyligi” va “Yakka”ligini 
ko’radi. Masalan Geradot fors urushida faqat yunonlar va forslar o’rtasidagi 
kurashni ko’rgan bo’lsa, Avgustin butun inson irqining yagonaligini takidlaydi. 
Bundan tashqari uning fikricha taraqqiyot faqat axloqiy va manaviy jabxada 

---

35 
bo’ladi. Bu kurashning eng cho’qqisi gunoh natijasida vujudga kelgan. Ikki shahar 
o’rtasidagi kurashni ilohiy shahar g’alabasi foydasiga tugatish bo’ladi. Shunday 
qilib, Avgustin fikricha tarixning so’nggi maqsadi undan tashqarida, abadiy xudo 
hokimligidadir umuman olganda Avgustin o’rta asrlar manaviy hayotiga juda katta 
tasir ko’rsatgan mutafakkirlardan biri edi. U “cherkov otasi” nomiga nisbatan 
ko’proq faylasuf sifatida mashhur bo’lgan.