O karimova huquqshunoslik

Jinoyatda ishtirokchilik
Ikki yoki undan ortiq shaxsning qasddan jinoyat
etishda birgalashib qatnashishi ishtirokchilik deb to piladi
(JK, 27-modda).
Obyektiv tomondan ishtirokchilik: 1) ikki yoki undan
ortiq shaxslarning mavjudligi; 2) birlikdagi ishtiroki bilan
tavsiflanadi.
Subyektiv tomondan ishtirokchilik: 1) qasddan ayb
shaklining mavjudligi; 2) o‘zaro axborot almashuv (bil-
ganlik) bilan izohlanadi (JKga sharhlar, 47-bet).
Jinoyat qonunchiligida to‘rt turdagi ishtirokchilar
ko‘rsatilgan. Bular — 
bajaruvchi, tashkilotchi, dalolatchi
va
yordamchilar.
A. Jinoyatning
bajaruvchisi
deb: 1) jinoyatni bevo 
-
sita to‘la yoki qisman sodir etgan shaxslar; 2) jinoyat-
ni bevosita sodir etmagan, biroq sodir etish uchun
boshqa, jinoyat qonuniga ko‘ra javobgarlikka tortil-
maydigan shaxslardan foydalanganlarga aytiladi.
Subyektiv tomondan bajaruvchining qilmishi ha 
-
misha qasddan hisoblanadi.
B. Sharhlanayotgan moddadagi 
«tashkilotchi»
tushun-
chasiga quyidagi faoliyat shakllari mansubdir. Bular: 1) ji-
noyatni sodir etishga tayyorgarlik uchun rahbarlik qilish;
2) jinoyatni sodir etishga rahbarlik qilish kabilar.
D. 
Dalolatchilik
o‘zga shaxsni jinoyatni sodir etishga
undash yoki jinoiy faoliyatda qatnashishga qi 
ziqtirishda
ifodalanadi.

---

131
E. 
Yordamchi
deb, jinoyatni sodir etishga ko‘mak-
lashgan shaxsga aytiladi.
Subyektiv jihatdan tashkilotchi va dalolatchilar 
ning
faoliyati to‘g‘ri va egri qasd bilan sodir etiladi.
Ishtirokchilikka muayyan shaklni bag‘ishlaydigan
belgilar obyektiv va subyektiv tomonni ta’riflagani bois
ishtirokchilik shakllarini tasniflash asosiga obyektiv va
subyektiv mezonlar qo‘yilgan bo‘ladi.
Obyektiv mezon
birgalikda sodir etilish belgisi bilan
oldindan aniqlanadi va u ishtirokchilarning o‘zaro harakat
xususiyatini ochib beradi. 
Subyektiv mezon
ishtirokchilar
jinoiy faoliyatining muvofiqlashish darajasini belgilaydi.
Ikkala mezon ham ajralmas bir butunlikni tashkil etib,
ularning yig‘indisi ishtirokchilikni to‘rt shaklga bo‘lish
imkonini beradi. Bular: 1) 
oddiy shakl; 
2) 
murakkab shakl;
3) 
uyushgan guruh;
4) 
jinoiy uyushmadir.
Ma’lumki, faqat ijtimoiy xavfli va huquqqa xilof
harakat yoki harakatsizlik qi 
lish jinoyat deb ataladi.
O‘zbekiston Respublikasi JKning 35-moddasiga binoan
quyidagi holatlar: ya’ni 
kam ahamiyatli qilmishlar;
zaruriy mudofaa; oxirgi zarurat; ijtimoiy xavfli qilmish
sodir etgan shaxsni ushlash chog‘ida zarar yetkazish;
buyruqni yoki boshqacha tarzdagi vazifani bajarish; kasb
yoki xo‘jalik faoliyati bilan bog‘liq bo‘lgan asosli
tavakkalchilik
jinoyatni istisno qiluvchi holatlar deb to 
-
piladi.
Zaruriy mudofaa holatida sodir etilgan, ya’ni mudo-
faalanuvchi yoxud boshqa kishining shaxsi yoki
huquqlarini, jamiyat yoki davlat manfaatlarini qonunga
xilof tajovuzlardan tajovuzchiga zarar yetkazgan holda
himoya qilish chog‘ida qilingan harakat, agar zaruriy
mudofaa chegarasidan chetga chiqilmagan bo‘lsa, jino 
-
yat deb topilmaydi.
Oxirgi zarurat holatida, ya’ni shaxsning yoki boshqa
fuqarolarning shaxsiga yoxud huquqlariga, jamiyat yoki
davlat manfaatlariga tahdid soluvchi xavfni qaytarish
uchun qonun bilan qo‘riqlanadigan huquq va manfaat-
VII b o b. Jinoyat huquqi

---

132
Huquqshunoslik
larga zarar yetkazgan holda sodir etilgan qilmish,
basharti, shu xavfni o‘sha holatda boshqa choralar bilan
qayta rish ning iloji bo‘lmasa hamda keltirilgan zarar oldi
olingan zararga qaraganda kamroq bo‘lsa, jinoyat deb
topilmaydi.
Ijtimoiy xavfli qilmish sodir etgan shaxsni hokimiyat
organlariga topshirish maqsadida ushlash vaqtida unga
zarar yetkazish, agar uni ushlash zarur bo‘lgan chora 
-
larning chegarasidan chetga chiqilmagan bo‘lsa, jinoyat
deb topilmaydi.
Shaxsning buyruq yoki boshqa farmoyishni, shu 
-
ningdek, mansab vazifalarni qonunan bajarishi tufayli
zarar yetkazilgan bo‘lsa, jinoyat deb topilmaydi.
Ijtimoiy foydali maqsadga erishish uchun kasb yoki
xo‘jalik faoliyatiga bog‘liq asosli tavakkalchilik qilib,
huquqlar va qonun bilan qo‘riqlanadigan manfaatlarga
zarar yetkazish jinoyat deb topilmaydi.