Зовурлаштирилган территориянининг сув – туз баланси

Zax qochirish kanallarini ko’ndalang va bo’ylama profilda loyixalash.
Zax qochirish kanallari qazima bo’ladi. Qazib chiqarilgan tuproq
zaxsizlantirilayotgan maydonga yotqizib yuboriladi yoki ular bilan pastliklar to’ldiriladi.
Agar qazib chiqarilgan tuproq sershag
,
al yoki unga qishloq xo’jalik ekinlari uchun
zararli jinslar aralashgan bo’lsa, bunday tuproq ekin maydoniga yuborilmaydi, balki
kollektor bo’ylab (ikkala tomoniga yoki bir tomonga) ko’tarma shaklida uyib qo’yiladi.
Agar kollektor yoqalab yo’l quriladigan bo’lsa, u holda qazib chiqarilgan shag
,
al ayni
yo’l ustiga yotqiziladi.
Ko’tarmalar kollektor yoqasidan ancha nariga (og
,
irligi qiyaliklarga ta’sir
qilmaydigan masofaga) joylashtiriladi. Тorfli yoki oqma gruntlarda ana shunday xodisalar
ko’proq uchrab turadi. Bermaning eni kamida 1 m, chuqur kanallarda esa 2 m bo’ladi.
Ko’pincha bermaning eni uning ustidan yurib o’tadigan qurilish mashinalarining
gabaritiga moslab qabul qilinadi. 
Yirik kollektorlarda: Daryoliq, Kattako’l ,(Хorazm), Rishton – Bag
,
dod, Sarisuv 
(Farg
,
ona vodiysi) va boshqa kollektorlarning chuqurligi 4 m dan ortiq bo’lgan
uchastkalarida bir nechta berma quriladi va bunda birinchi berma kanaldagi suvning
hisobiy sathidan 0,5 m balanddan o’tkaziladi (71 – 72 – rasmlar) . 

---

Kollektor o’zanining oqma va qumli gruntdan o’tadigan qismining mustahkam
bo’lishi uchun uch xil mustahkamlash usuli qo’llaniladi: 1) kiyaliklariga chim yotqizish
va shox – shabbalar bostirib chiqish. Shox – shabbalar oqimga ko’ndalang qilib
joylashtiriladi hamda xoda va qoziqlar bilan mahkamlab qo’yiladi; 2) vertikal chetdan
devor qurish; 3) xodalardan, plastina va taxtalardan tirgak devorlar qurish. 
Kollektorning oqma grunt yoki torfli botqoqlik ichidan o’tadigan qismi bir – ikki
qator asbotsement quvurdan qilinsa, juda ratsional bo’ladi. O’rta Osiyo sharoitida
sulfatga chidamli sementdan tayyorlangan beton yotqizish ham mumkin. 
Ko’pchilik hollarda usti ochiq kollektorlar quriladi,ularga yer usti suvlarining qirib
borishi oson, bundan tashqari ular yopiq kollektorlarga nisbatan arzonga tushadi. Biroq
usti ochiq kanallarning bir qator kamchiliklari ham bor: ancha foydali maydonni
egallaydi, yo’llar kesib o’tadigan joylarda ko’priklar qurilishiga anchagina mablag
,
sarflanadi. Agar bunday kanallar bir – biridan 300 – 400 m dan yaqinroq joylashgan
bo’lsa, qishloq xo’jalik ishlarini mexanizatsiyalashtirish qiyinlashadi. Shuning uchun
yopiq kollektorlar qurish iqtisodiy jihatdan, ayniqsa zamonaviy mexanizatsiyalashtirilgan
xo’jaliklar sharoitida, har jihatdan o’zini oqlaydi.
Kanal ko’ndalang kesimining mustahkam bo’lishini ta’minlash uchun uning
qiyaliklari to’g
,
ri qilinadi, tagini suv yuvib ketmasligi uchun qiyaliklarning pastki qismi
mustahkamlanadi, kanal tubining eni ancha kengroq olinadi. Kuchsiz va oqma
gruntlarda yoki suv haddan tashqari tez oqadigan joylarda qiyaliklar yaxshilab
mustahkamlanadi. Agar kanal nishabi o’zanning yuvilib ketishiga yo’l qo’ymaydigan
darajada tanlab olinsa, uning bo’ylama profili mustaҳqam bo’ladi. Buning uchun
o’zanning tegishli uchastkalarida pog
,
onali sharsharalar quriladi yoki o’zan
mustahkamlab qo’yiladi.