Мавзу: Айланма фондлардан фойдаланиш муаммолари ва уни такомиллаштириш

 
2.2. 
“Mash-Xim” ma'suliyati cheklangan jamiyatida mehnat 
unumdorligi va unga ta’sir etuvchi omillar tahlili 
 
Mehnat unumdorligi ishlab chiqarish samaradorligini ifodalovchi asosiy 
ko‘rsatkichlardan biridir, uni oshirish iqtisodiy o‘sishning asosiy omilidir. 
Mahsulot ishlab chiqarish hajmi, uning tannarxi, xodimlar soni, ish haqi fondi ko‘p 
jihatdan mehnat unumdorligiga bog‘liq. Mehnat resurslaridan samarali 
foydalanishni quyidagi ko‘rsatkichlar ifodalaydi: 
– mehnat unumdorligining o‘sish surhati; 

---

52 
– mahsulot hajmining ortishida mehnat unumdorligi o‘sishi-ning hissasi; 
– xodimlar sonining nisbiy qisqarishi; 
– ish haqi fondidan nisbiy iqtisod; 
– mehnat unumdorligining o‘sish surhatining o‘rtacha ish haqi o‘sishiga 
nisbati. 
Mehnat unumdorligining o‘lchov birliklari: 
– qiymat, natura va mehnat 
a) qiymat shakli 
,
x
Q
My

Bunda 
Mu – 
mehnat unumdorligi (bir xodimga to‘g‘ri keladigan o‘rtacha 
mahsulot);
Q – ishlab chiqarilgan mahsulot solishtirma ulgurji bahoda; 
X – xodimlarning ro‘yxat bo‘yicha o‘rtacha soni. 
b) natura
,
....
,
,
,
x
м
кг
тонна
Q
My

v) mehnat 
,
Q
Т
My

T – mahsulotni ishlab chiqarish uchun sarflangan vaqt (kishi-kun, kishi-soat); 
Q – mahsulot miqdori (dona, kg, va x.k.) 
Mehnat unumdorligi ko‘rsatkichining qiymat shakli kamchi-liklardan holi 
emas. Masalan, sarflangan xom ashyo, yoqilg‘i, ener-giya narxlari va tariflari, 
mahsulot tarkibidagi strukturaviy o‘zgarishlar unumdorlik darajasiga ta‘sir etadi. 
Natura shakli mehnat unumdorligini aniq ifodalaydi. Ammo bu o‘lchov 
birligi bir turdagi mahsulot ishlab chiqaradigan korxo-nalarda qo‘llanilishi 
mumkin (ko‘mir qazish, elektr energiya, neftni qayta ishlash korxonalari). 
Mehnat unumdorligi ko‘rsatkichlari: 
– bir xodimga to‘g‘ri keladigan o‘rtacha yillik mahsulot: 
– bir ishchiga to‘g‘ri keladigan o‘rtacha yillik mahsulot; 
– ishchining bir kunlik ish unumi; 
– ishchining bir soatlik ish unumi. 

---

53 
Mehnat unumdorligi ko‘rsatkichlarini kompleks tahlil etish uchun 
ko‘rsatkichlar o‘tgan yil, hisobot yilining rejasi, bir xil ixtisosga ega bo‘lgan 
korxona ma‘lumotlari bilan taqqoslanib, ishga solinmagan ichki imkoniyatlar 
aniqlanadi. 
Mehnat unumdorligining umumiy ko‘rsatkichi - bir xodimga to‘g‘ri
keladigan o‘rtacha yillik mahsulotdir (
GV
x
). Bu ko‘rsatkich ishchining bir kunlik, 
bir soatlik (
CHV
) ish unumlaridan tashqari, ishchining jami xodimlar tarkibida 
tutgan ulushi (
Ul
), bir ishchining ishlagan kunlari (
K
) va ish kuni davomiyligi (
D
) 
ga ham bog‘liq. 

---

54