109-gurux mustаqil ish

manometrlar
va 
barometrlar
deyiladi. 
O`z 
vazifalariga 
qarab 
manometrlar turli-tuman bo`ladi.
Dalton qonuni. Ideal gaz aralashmasining bosimi aralashmaga kiruvchi 
gazlar partsial bosimlarining yig’indisiga teng bo`ladi, ya’ni bu yerda - partsial 
bosimlar deyilib, agar har bir gazning o`zi aralashma egallagan hajmni egallaganda 
idish devorlariga ko`rsatishi mumkin bo`lgan bosim bilan aniqlanadi. 
Jismlarning issiqlik 
darajasini xarakterlash uchun 
harorat tushunchasidan 
foydalaniladi. Agar qizitilgan jism qizitilmagan jismga tegizilsa ular orasida 
issiqlik almashuvi ro`y beradi. Energiya harorati yuqoriroq jismdan harorati 
pastroq jismga o`tadi. Bu jarayon jismlarning haroratlari tenglashguncha, ya’ni 
issiqlik muvozanati vujudga kelguncha davom etadi. Shuning uchun ham haroratga 
sistemaning 
issiqlik 
muvozanatini 
xarakterlovchi 
kattalik 
deyiladi. 
Haroratni o`lchash uchun etalon sifatida gaz(vodorod) yoki suyuqliklarning 
(simob, spirt) issiqlikdan hajmining o`zgarishidan foydalaniladi. Harorat 
o`lchanadigan asbobga termometr deyiladi. Biz kundalik hayotda termometr bilan 
yaxshi tanishmiz. Masalan simoblik termometr yordamida - 30 dan + 800 gacha 
haroratni o`lchash mumkin. Haroratni o`lchashda aniqlik kiritish maqsadida 

---

harorat 
shkalasi 
kiritiladi.
1960 yilda bo`lib o`tgan o`lchovlar va tarozilar bo`yicha XI bosh 
konferentsiyaning qaroriga muvofiq haroratning ikkita shkalasidan foydalaniladi. 
Termodinamik harorat shkalasi (T) harorat kelvinlarda (K) va xalqaro amaliy 
harorat shkalasi (t) harorat selsiy graduslarida (
0
S) o`lchanadi. Termodinamik 
harorat va xalqaro amaliy harorat shkalalari quyidagi munosabat yordamida 
bog’langan.
T = 273,15 + t 
Termodinamik va xalqaro amaliy harorat shkalalarida haroratning masshtab 
birliklariga teng, ya’ni termodinamik shkaladagi 1 K haroratlar farqi, xalqaro 
amaliy shkaladagi 1 haroratlar farqiga mos keladi, birligi1 K birligiga. 
Xalqaro 
amaliy 
shkalada 
haroratni 
aniqlashning 
tayanch nuqtalari sifatida
, normal 
atmosfera bosimida suvning muzlash va qaynash 
haroratlari olingan. So`ngra bu oraliq teng yuzga 
bo`linib harorat shkalasi hosil qilingan. Bunday 
shkalani birinchi bo`lib shvetsiyalik olim Selsiy 
(1742 yilda) taklif qilganligi uchun unga 
selsiy 
shkalasi
ham deyiladi. Haroratning termodinamik 
shkalasi esa ingliz olimi Kelvin tomonidan taklif 
qilingan. Bu shkalaning boshlanish nuqtasi sifatida nol gradus Kelvin 0K= -
273,15
0
C qabul qilingan. Bu haroratda ideal gazning bosimi nolga teng bo`ladi, 
ya’ni molekulalari harakatdan to`xtaydi. 0
0
K
dan pastgi harorat bo`lishi mumkin 
emas va shu bilan birga bu haroratga yetishib ham bo`lmaydi. 0
0
K ga abslyut nol 
harorat deyiladi. 
Xulosalar: Molekulyar fizika – har xil agregat holatdagi moddalarning 
xususiyatlarini ularning molekulyar tuzilishi asosida tekshiradigan fizikaning 
bo’limi. Jismlarning issiqlik darajasini xarakterlash uchun harorat tushunchasidan 
foydalaniladi 
Harorat 
o`lchanadigan 
asbobga termometr deyiladi. 
Adabiyotlar: 
 
A.G’.G’aniev, A.K. Avliyoqulov, G.A. Almardonova “Fizika” I –qism 105-107 bet 
X.Axmedov, M.Doniyev,Z.Husanov.Fizikadan ma’ruza matni 2004 yil 
Sinov savollari: