Elektr yuritmalari

yakka dvigaelli
elektr yuritma deyiladi: Bunga misol qilib quyidagilarni 
aytishimiz mumkin. Masalan, bir shpindelli parmalash dastgoxi, metallga oddiy 
ishlov beruvchi parmalash, teshish dastgoxlari, suv nasoslari, ventilyatorlar, maishiy 
xizmatda qo`llaniladigan qo`l elektr jixozlari (separator, plesos va sh.o`.) ni 
keltirishimiz mumkin. 
Murakkab ishlab chiqarish agregatlarining ayrim ishchi organlarini harakatga 
kelti- 
ruvchi bir necha yakka elektr yuritmalar majmuyi 
ko`p dvigatelli
elektr yuritma 
deyiladi.
Bunday elektr yuritmalarga misol qilib, metallga murakkab ishlov beruvchi 
dastgoxlar, tokarlik va frezarlik dastgohlari, to`qimachilik dastgohlari, prokat 
stanlari va boshqalarni keltiri shimiz mumkin. Insoniyat tarihiy taraqqiyoti rivojlana 
borgani sari har hil talab va extiyojlar tug’ila boradi. Shu jumladan, elektr 
yuritmaning yuzaga kelishiga ham shunday extiyojlar sabab bo`lgan desak hato 
qilmagan bo`lamiz. Chunki, ibtidoiy jamoa tuzumi dav ridayoq insonlar hayvonlarni 
o`ldirib yeyish uchun tayoq va qirrali toshni birlashtirib o`zla ri bilmagan holda 
mexanik yuritmani yaratib olganlar. Bundan keyin insoniyat elektrik yu-ritmani 
yaratib olgunga qadar ancha uzoq vaqtlar o`tdi.1838 yili rus akademigi B.S.Yakobi 
birinchi elektrik yuritmani yaratdi. U o`zi yaratgan o`zgarmas tok mashinasini 
kemaga o`r-natib, uni harakatga keltirdi. Ammo u paytda tejamli elektr manbaaalari 
bo`lmaganligi uchun elektrik yuritmani taraqqiyotga jalb etilishi amalga oshirilmadi. 
1889–1891 yillarda M.O.Dolivo–Dobrovolskiy tomonidan kashf etilgan uch 
fazali tizim, transformator va asinxron mashinalar texnika taraqqiyotida hususan
elektrik yurit-mani texnika taraqqiyotiga jalb etilishiga katta ta`sir ko`rsatdi. Barcha 
mavjud bo`lgan ele ktr mashinalari va elektr manbaaalari elektr yuritmani ishlab 
chiqarishga qo`llanilishida ju-da katta ahamiyatga ega bo`ldi. Elektr yuritmalar 
ishlab chiqarishga tadbiq etilgandan ke-yin u juda tez taraqqiy etib gurkirab rivo 
jlana boshladi. 1922 yilda professor S.A.Rinke-vich rahbarligida Leningrad 
elektrotexnika instituti (LETI) da ochilgan «Sanoatni elektr-lashtirish» ixtisosligi 
bo`limida «Elektrik yuritma va sanoatni elektrlashtirish» bo`yicha yetuk injenerlar 
yetishib chiqa boshladi.
Elektrik yuritmani avtomatik ishlatish yo`llarini rivojlantirishda akademiklar 
M.P. Kostenko, A.G.Iosifg’yan, V.D.Vasil`ev, professorlar G.I.Nazarov, M. 
Z.Xomudxonov, N.M.Usmonxodjaev, S.M.Majidov va boshqa olimlarning xizmati 
kattadir. Xozirgi kunda-gi insonlarning ishtirokisiz ishlayotgan konveer sifatidagi 
ishlab chiqarish sexlarini, qish-loq xo`jaligidagi mahsulotlarni qayta ishlash 
korxonalarini, uzoqqa bormaylikda o`zimizni Asaka shahrida ishlayotgan qo`shma 

---

korxona avtomobil zavodini yoki Samarqand shahri-dagi IZUZI O`zbekiston – 
Yaponiya qo`shma korxonasini aytishimiz mumkin.Ularda ish-lab chiqarilayotgan 
avtomobillar jahon standartlari talablariga to`la javob beradi va bizni uzog’imizni 
yaqin qilishda xizmat ko`rsatayapti. Bundan tashqari elektrik yuritmalar fan–texnika 
taraqqiyotida ham alohida o`rin tutadi.Chunki hozirgi kunda kosmosda yillab ucha 
yotgan kosmik kemalarning harakatini, mana yaqin kunlarda Mars planetasiga uchib 
borib undan tuproq namunasini va fan uchun ahamiyatli bo`lgan ma’lumotlarni 
ajoyib fotosurat larni yuborayotgan harakatni elektrik yuritmalarsiz tasavvur qilib 
bo`lmaydi.