Ma’mur qahhorov

 
Ilmdan bir shu’la dilga tushgan on, 
Shunda bilursankim, ilm bepoyon.
Shunday qilib, ko‘rdikki, bilish – borliqni aks ettirishdan iborat 
dialektik jarayon bo‘lib, uning zamirida olam haqidagi bilimlarning 
tobora ko‘payib borishi yotadi.
Bilimga eltuchvi yagona yo‘l faoliyatdir. Shu ma’noda amaliyot – 
bilishning asosi. 
Amaliyot
va 
nazariya
bir butunning – faoliyatning ikki 
turi sifatida biri-ikkinchisidan farq qiladi, ammo ayni vaqtda bir-birini 
taqozo etadi ham. «Ilm-aql shamchirog‘i» deymiz, buning ma’nosi 
shuki, nazariy ong amaliyot yo‘lini yoritish uchun undan bir qadam 
oldinroq ildamlashi lozim. Buni fransuz faylasufi Deni Didro juda 
chiroyli ifodalagan: «Narsalar qanday bo‘lmog‘i lozimligini bilish aqlli 
odamga xosdir; narsalarning haqiqatda qandayligini bilish tajribali 
odamga xos; narsalarni yanada takomillashtirishni bilish buyuk 
odamga xos». Darhaqiqat, nazariya amaliyotdan dadilroq 
odimlaydi, biroq uning yo`nalishi va xatto har bir odimi pirovardida 
amaliyot izmida, negaki bilishning maromi, ustuvor yo‘nalishlari va 
tub maqsadini xuddi qonun kabi qat’iy qilib amaliyot belgilab 
beradi. Shu bois nazariya, xatto eng mavhum bilimlar ham oxir-
oqibatda amaliyotga xizmat qiladi, uni rivojlantiradi. Demak, 
amaliyot bilishning asosigina emas, bosh maqsadi hamdir. Buyuk 
nemis shoiri I.Gyote ogoh etganidek, «amaliyot quruqdir, do‘stim, 
ammo yashnar xayot daraxti». Amaliyotni ko‘zlamagan, amaliy nafi 
bo‘lmagan bilim, g‘oya soxta nazariyabozlikdan boshqa narsa 
emas. 
Shunday qilib, bilishdan maqsad – bilim zaxirasini tobora 
ko‘paytirish, «bilim uchun bilish» emas, uni amaliyotda qo‘llash, bilim 

---

vositasida insoniy erkinlik va kuch-qudrat miqyoslarini o‘stirishdir. Bilim 
va qudrat – ikkovi egizak. Inson qancha ko‘p bilsa, uning dasti 
shunchalik uzun. A. Rudakiy ta’biricha, bilim – barcha kulfatlarga 
qalqon. Har qanday bilim bizni xarakatga, g‘ayratga undagan 
taqdirdagina qimmatlidir. Nafaqat moddiy ishlab chiqarishda, 
tadbirkorlikda, balki ma’naviy hayotda ham, amaliy faoliyatdagidek, 
kimki bilimga tayansagina kamol topadi va o‘zligini ro’yobga 
chiqara oladi. Demak, bilish – bilim jamg’arishning o‘zi kifoya emas, 
bilim xazinasini amalda ishlatish uchun o’quvli xam bo’lish kerak. Buni 
XI asrda yashab o’tgan alloma bobokalonimiz Yusuf Xos Xojib 
“Qutadg’u bilik” (“Saodatga eltuvchi bilim”) dostonidagi g’oyat 
ibratomo‘z nasixatida shunday ifodalagan: