Fiziologiya so’zi yunoncha bo’lib, tabiiyot ma’nosini bildiradi. XVI asrdan

MIKROTSIRKULYATOR HAVZADA FILTRLANISH YO’LI BILAN

---

MODDA ALMASHINUVI
Tomirlardagi va to’qimalararo fazolar o’rtasida modda almashinuvini
ta’minlovchi ikkinchi mexanizm filtrlanish va reabsorbsiyadir. Ye.Starling
nazariyasiga ko’ra, kapillyarlarning arterial uchidan filtrlanib o’tadigan suyuqlik
hajmi va venoz tarafda qayta so’riladigan suyuqlik hajmi o’rtasida dinamik
muvozanat saqlanishi kerak.
Kapillyarlarda filtrlanish va qayta so’rilishning tezligi quyidagi kuchlarga
bog’liq: kapillyardagi qonning gidrostatik bosimiga (P
gq
), to’qimalararo
suyuqlikning gidrostatik bosimiga (P
gt
), kapillyardagi qonning onkotik bosimiga
(P
oq
), to’qimalararo suyuqlikning onkotik bosimiga (P
ot
), hamda filtrlanish
koeffitsiyentiga – K.
Kapillyardagi gidrostatik bosim (P
gq
) va to’qimalardagi onkotik bosim (P
ot
)
suyuqlikning kapillyardan chqishini ta’minlaydi. To’qimalararo suyuqlikning
gidrostatik bosimi (P
gt
) va qonning onkotik bosimi (P
oq
) – suyuqlikni to’qimadan
qonga o’tkazadi.
1 minutlik filtrlanishni quyidagi tenglama yordamida hisoblash mumkin:
V= (P
gq
+P
ot
- P
gt
+P
oq
) x K. Agar V musbat chiqsa – filtrlanish, manfiy bo’lsa –
qayta so’rilish ro’y beradi.
Bevosita o’lchashlar kapillyarning boshida gidrostatik bosim 30-35 mm.s.u.,
oxirida esa 15-20 mm.s.u. bo’lishini ko’rsatdi. Shunday qilib, kapillyardagi
o’rtacha bosim 25 mm.s.u. bo’ladi.
To’qima suyuqligining bosimini bevosita o’lchash mumkin emas. Bu
suyuqlikning bosimi odatda 0-3 mm.s.u. ga teng deb hisoblanadi.
Plazmaning onkotik bosimi 25 mm.s.u. ga teng, to’qima suyuqligining
onkotik bosimi 4,5 mm.s.u. chamasida.
Shunga asoslanib, suyuqlikning kapillyarlar va to’qimalararo fazo
o’rtasidagi harakatining soddalashtirilgan chizmasini tuzish mumkin.
Kapillyarlarning arterial uchida tashqariga qaratilgan 37 mm.s.u. ga teng
bosim hosil bo’ladi (P
gq
+P
ot
=32,5+4,5=37 mm.s.u.). Unga 28 mm.s.u. ga teng va
kapillyar ichiga qaratilgan bosim qarshilik qiladi (P
oq
+P
gt
=25+3=28 mm.s.u.).
Shu tarzda samarali filtrlovchi bosim 9 mm.s.u. bo’ladi (37 mm.s.u. -
28
mm.s.u.). Kapillyarning venoz uchida tashqariga qaratilgan bosim 22 mm.s.u.
(P
gq
+P
ot
=17,5+4,5=22 mm.s.u.), samarali reabsorbsiyani ta’minlovchi bosim esa
6 mm.s.u. ni tashkil qiladi.
Demak, filtrlovchi bosim reabsorbsiyani ta’minlovchi bosimdan yuqori (9
mm.s.u.>6 mm.s.u.). Shuning uchun kapillyarning arterial qismida filtrlangan
suyuqlikning faqat 90% venoz qismida qayta so’riladi. Suyuqlikning 10% esa
to’qimalararo fazodan limfa bilan chiqib ketadi.
Organizmning hamma kapillyarlari orqali filtrlanadigan suyuqlik miqdori 1
daqiqada 14 ml ni, bir kecha-kunduzda esa 20 litrni tashkil qiladi.
Reabsorbsiyaning tezligi 12,5 ml/daqiqa, bir kecha-kunduzda 18 litrga yaqin.
Qolgan 2 litr suyuqlik limfa tomirlariga so’riladi.

---

Filtrlanish jadalligi qon bosimi ko’tarilganda, plazmaning onkotik bosimi
kamayganda (gipoproteinemiyada), kapillyarlarning o’tkazuvchanligi oshganda,
to’qima suyuqligining osmotik bosimi ko’tarilganda oshib, shish paydo
bo’lishiga olib kelishi mumkin.