Iqtisodiy bilim asoslari

Taqchil bozor
 
— tovar taklif miqdo rining unga bo‘lgan talab miq doridan past bo‘lgan 
bozor.
Qat’iy narxlar
 
—
bozorda davlat tomonidan qat’iy qilib o‘rnatiladigan, bozor 
narxidan farqli bo‘lgan narx.
Ko‘rib turganingizdek, yuqoridagi har ikkala holda ham bozorda muvozanat yo‘q. Shu 
bois, bozorda narxlarning bunday yuqoridan qat’iy qilib o‘rnatilishi maqsadga muvofiq 
emas.
MUVOZANATLASHGAN BOZOR
Guruch narxi 2600 so‘m bo‘lganda esa, guruchga bo‘lgan talab va taklif miqdorlari 
o‘zaro teng bo‘lib, 4 tonnani tashkil qiladi. Bu holatda sotuvchilar tomonidan taklif qilingan 
4 tonna guruchning hammasi 2600 so‘m narxda xaridorlar tomonidan xarid qilinadi va 
bu holat ham xaridorlar uchun, ham sotuvchilar uchun ma’qul tushadi. Tovarga bo‘lgan 
talab va taklif miqdori teng bo‘lgan holatdagi tovar narxi 
muvozanat narx
yoki tovarning 
bozor narxi
deb ataladi. Bozor narxiga mos talab (yoki taklif) miqdori 
muvozanat miqdor
deb yuritiladi. Yuqorida ko‘rilgan bozordagi guruchning muvozanat narxi, ya’ni bozor 
narxi 2600 so‘mni, muvozanat miqdori esa 4 tonnani tashkil qiladi. Talab va taklif 
chiziqlarining kesishish nuqtasi (
M
nuqta) 
muvozanat nuqta
deb ataladi. 
M
nuqtaning 
ordinatasi
muvozanat narxni, 
absissasi
esa muvozanat miqdorni bildiradi.
TO‘YINGAN BOZOR
Aksincha, bozorda guruch narxi 2800 so‘m qilib belgilangan bo‘lsa, guruchga bo‘lgan 
talab miqdori 2 tonna, taklif esa 6 tonnani tashkil qiladi. Natijada, taklif qilingan guruchning 
faqat 2 tonnasi sotib olinib, 4 tonnasi ortib qoladi. Bozordagi bunday holatga 
to‘yingan 
bozor
holati deb ataladi. 
TAQCHIL BOZOR
Aytaylik, bozorda 
qat’iy narx
2400 so‘m qilib belgilangan bo‘lsin. Unda bozorda 
guruchga bo‘lgan talab miqdori 6 tonna, taklif esa 2 tonnani tashkil qiladi. Demak, taklif 
qilingan 2 tonna guruch tezda sotilib, xaridorlarning yana 4 tonnalik talabi qondirilmay 
qoladi, ya’ni mahsulot taqchilligi yuzaga keladi. Bozordagi bunday holatga 
taqchil bozor
holati deb ataladi.

---