Uslubiy majmua

Umumiy aloqadorlik tamoyili.
Dunyo o‗ta rang-barang. Har bir ob‘ekt ko‗p sonli 
xossalarga ega bo‗lib, ular boshqa ob‘ektlar bilan o‗zaro aloqa jarayonida namoyon bo‗ladi. 
Boshqacha qilib aytganda, har qanday tuzilma boshqa tuzilmalar bilan aloqaga kirishish orqali 
namoyon bo‗ladi. SHunday qilib, har bir ob‘ekt o‗zga ob‘ektlar bilan qonuniy bog‗lanadi va bu 
ob‘ektlar bilan o‗zaro ta‘sirga kirishish jarayonida ishtirok etadi.
Aloqa. 
Falsafada aloqa deganda makon yo vaqtda bir-biridan muayyan masofada 
uzoqlikda joylashgan ikki yoki bir necha hodisa yoki ob‘ektning o‗zaro aloqa jarayoni 
tushuniladi. Ob‘ektlar diskretlik, shakllanganlik va nisbatan mustaqillikdan mahrum bo‗lgan 
joyda aloqalar mavjud bo‗lishi mumkinmi? O‗z-o‗zidan ravshanki, shakllangan, nisbatan 
mustaqil narsalar mavjud bo‗lmagan joyda aloqa mavjudligini taxmin qilish ham mumkin emas. 
SHu sababli umumiy aloqa kategoriyasi «narsa», «uzluklilik», «uzluksizlik», «cheksizlik», 
«tuganmaslik» tushunchalari bilan tavsiflanadi. Hozirgi ilmiy bilimga tayanuvchi borliqning 
falsafiy talqini olamning universal yaxlitligini, dunyoning birligini ochib beradi. Dialektika 
kategoriyalari borliqning universal aloqalarini bilish shakli hisoblanadi.
Aloqalarning universalligi ularning tiplari va turlarining rang-barangligida namoyon 
bo‗ladi. Aloqalarni tasniflash turli asoslarga ko‗ra amalga oshiriladi. Xususan, bir tomonlama va 
o‗zaro aloqalar, to‗g‗ri va egri aloqalar, bevosita va bilvosita aloqalar, ichki va tashqi aloqalar 
farqlanadi. Hajm jihatidan aloqalar umumiy, alohida va xususiy bo‗lishi mumkin. Mazmun 
jihatidan genetik, funksional, strukturaviy, energetik, moddiy, informatsion va boshqa aloqalar 
farqlanadi. Aloqalarning butun rang-barangligi fanning qaysidir bir tarmog‗i doirasida tadqiq 
etilishi mumkin emas. Ularning muayyan turlari maxsus fanlarning predmeti hisoblanadi. 
Dialektika borliqning barcha jarayonlariga xos bo‗lgan umumiy, muhim, universal aloqalarni 
o‗rganadi. Fan borliqning universal qonunlarini tashkil etadigan ichki, zaruriy, muhim, barqaror, 

---

47 
takrorlanuvchi aloqalarga alohida e‘tibor beradi. Umumiy aloqalar dialektika kategoriyalarida 
yoritiladi.
O„zaro aloqa. 
Real voqelikda har bir muayyan ob‘ekt ko‗p sonli sababiy zanjirlarning 
murakkab «tuguni» hisoblanadi. U boshqa ob‘ektlardan ta‘sirlanish bilan bir vaqtda o‗zi ham 
ularga aks (reaktiv) ta‘sir ko‗rsatadi. «Tashqi» va «ichki» sababiy zanjirlar unda uyg‗unlashadi, 
kesishadi va tarmoqlanadi. Ular bir-biri bilan o‗zaro aloqaga kirishadi va bu o‗zaro aloqa 
ob‘ektda yuz beruvchi barcha jarayonlarning negiziga aylanadi.
Ob‘ektni bilish uchun pirovard natijada unda vujudga kelgan sababiy aloqalar «tuguni»ni 
echish talab etiladi. Barcha hodisalar mohiyatiga izohni o‗zaro aloqadan izlash kerak. U 
hodisalarning barcha xossalari va xususiyatlarini belgilaydi, amalda mavjud bo‗lgan barcha 
imkoniyatlar, tasodiflar va zaruriyatlarning manbalarini o‗zida mujassamlashtiradi. O‗zaro 
aloqani tushunish – umuman ob‘ektni tushunish demakdir.
Ammo har qanday ob‘ekt boshqa ob‘ektlar bilan o‗zaro aloqa qilgani bois, uning barcha 
o‗zaro aloqalarini bilish uchun undan boshqa ob‘ektlarni o‗rganishga, ulardan – uchinchi 
ob‘ektlarga o‗tishga to‗g‗ri keladi va h.k. Ayrim ob‘ektning tabiatini belgilovchi o‗zaro aloqani 
bilish jarayoni cheksizdir. Paskal ta‘biri bilan aytganda, to‗g‗nag‗ich kallagini bilish uchun butun 
Olamni bilish talab etiladi.